-Mijnheer dansen '.seem
OlW/K-WARTET ZATERDAG 21 APRIL 1973
BUITENLAND T17/K17
'Ga dan maar! Ga dan maar
zielepoot, die zo van de zon
houdtga maar met je gat
op een strand aan de
Middellandse Zee zitten. Ga
maar Griekje of Spanjaardje
spelen. Denk maar dat je een
heiden of een stierenvechter
bent. Betaal en word bruin! Je
guit de zon verdienen in het
zweet des aanschijns. Strek je
maar uit op de stranden met
je naasten, waarvan je met
jaloezie of minachting de
.bronzen opperhuid zult
beloeren. Ook al blijf je er je
volle dertig dagen, je zult steeds
bleke billen en een slappe
buik houden! Je zult steeds een
toeristensukkel zijn, een
stedeling zonder allure, een
snobje dat naar frituur ruikt,
een zondagszonner, een
handlanger van dictaturen, die
zelfs niet de moed heeft dat
te bekennen!'
door Ferry Versteeg
hem opveverue Kan hü met
vakantie
VAKwni mswiNiE
"O OCRBWzN C ENDWCNY HET
DAAR GOEDKOPER
door Harm Lamoerxs
Toen de dictator Saiazar vijf jaar ge
leden van het politieke toneel ver
dween waren de verwachtingen in
Portugal hoog gespannen. Eindelijk
kon de nieuwe tijd aanbreken. Saiazar
werd opgevolgd door premier Mar
cello Caetano, weliswaar geen linkse
revolutionair, maar toch een man die
in het verleden bewezen had moder
ner inzichten te hebben dan Saiazar.
'tn
Tot u spreekt, of liever schrijft,
Xavier Domingo, een Spaanse
schrijver van 42 jaar, die al enige
tijd in ballingschap in Parijs woont.
Vanuit die plaats moet hij
knarsentandend toezien hoe vele
miljoenen Westeuropeanen, onder
wie veel progressief gestemde
vaderlanders, met hun vakantiegeld
het semi-fascistische regime van
Franco in stand houden, dat met
scherp op ongewapende stakers en
betogers schiet, vrije vakbonden en
politieke partijen verbiedt, en zijn
onderdanen de meest elementaire
rechten, zoals vrijheid van
vereniging, vergadering,
meningsuiting en drukpers ontzegd.
Uit even pure als gerechtvaardigde
frustratie over deze lamlendige gang
van zaten waaraan ook uw
verslaggever zich meer dan eens
schuldig maakte stuurde Xavier
Domingo een briljante, woedende,
maar ook gefundeerde anti-reisgids
voor Spanje de wereld in getiteld
'Paella voor het klootjesvolk', in
Nederland zelfs voor hardleerse
Spanjegangers voor ƒ13.50
verkrijgbaar bij Meuienhoff.
Niet dat Domingo de illusie heeft
de miljoenenkaravanen te kunnen
stoppen of zelfs maar een licht
gevoelige knak toe te brengen: 'Niet
zozeer pseudo-objectieve gegevens,
als wel de directe ervaring, het
'existentieel beseF, hebben de zin
ontnomen aan een dergelijk soort
oproep om het toerisme te boycotten
m landen als Spanje en
Griekenland.'
Nochtans gaat Domingo m de geest
van zijn onsterfelijke landgenoot
Don Quiehotte tot de frontale
aanval over en legt hij de vinger
aan de pols van het fenomeen
buitenlandse toerist: 'Na elf
maanden van uitbuiting, arbeid,
respect voor d® hiërarchie,,
onderwerping aan superieuren, tot
op de minuut vervulde diensturen,
intensieve produktie ten gunste van
steeds veeleisender werkgevers,
verpeste lucht, die met volle teugen
wordt ingeademd, misère misschien
niet op economisch, maar wel dp
geestelijk, emotioneel, seksueel en
esthetisch gebied.gunt men
welwillend de arbeider, de
Fi ran< :o r a os ert
Europese democraten
bureaucraat, de technicus, de student
de doorsnee Europeaan een goede
maand vakantie, waarin hij met zijn
harde valuta het heertje kan zijn in
landen me» zwakke valuta, in hef
bijzonder Spanje.
Voor die goede man, die in zijn
eigen land een buitengewoon
somber en monotoon leven leidt
(bus-baan-beeldbuis-bed), moet
Spanje wel het Ideale oord zijn,
waar hij een vakantie kan
doorbrengen, die beantwoordt aan
de verwachtingen van zijn bazen.
Een maand rust, of preciezer
uitgedrukt, re-creatie van de
arbeidskracht, zodat hij weer vol
energie kan terugkeren naar de
werkplaats, het kantoor, de fabriek
de faculteit Spanje heeft de
Europese werkgever precies dat te
bieden, wat hij in zijn buitengewone
welwillendheid wenselijk acht voor
zijn personeel: zon, rijst met
saffraan en mossels, goedkope wijn,
snelle en keurige bediening.
Al die factoren dragen er toe bij,
dat de vakantie in Spanje
voorbijgaat in de gewenste duffe en
versuffende monotonie, van tijd tot
tijd onderbroken door een excursie
naar een stapel oude stenen of door
een corrida, waarin geiten
bevochten worden door de een of
andere clowneske slager, die daar
rnulti-mii joivair van wondt en de
toerist de illusie geeft het wonder
van het stierengevecht te hebben
bijgewoond.'
Ook het veelbejubelde Spaanse
strandleven krijgt van de schrijver
een lelijke snier: 'Eerlijk gezegd
houd ik nog meer van de tankers,
die zo vriendelijk hun lading lossen
op de veren van de grote zeemeeuw,
dan van de verontreiniging door de
excrementen van miljoenen mensen
die zwijgend opgestapeld liggen op
kiezelsteen of zand. Het geruis van
de golven, die door de toeristen
verontreinigd zijn, wordt tot stilte.
De obscene stilte van de
transistorradio's, die de meeuwen
doet zwijgen. De vette stilte van
de reclamespots, die het licht van de
golven overstemt. De stilte van de
glimmende zonne-olie op de
bedorven charmes van de vette
baadsters.'
En Xavier Domingo concludeert: J>s
toerist keert dan terug naar de
gevangenis van zijn dagelijks leven
met wat exotica in zijn koffer,
enkele percentages alcohol meer in
zijn bloed, en nog wat afgestompter
dan hij was.Hij is niet meer dan
een opgelichte imbeciel, een
tevredengestelde cocu. Hij komt
terug in de fabriek met blaren op
zijn rug en een kruik van plaatselijk
handwerk, waarvoor hij anderhalve
maand loon in de schatkisten van
"Franco heeft gestart Maar hogere
eisen stelt hij dan ook niet. Hij ,,r,
voelt zich niet gefrustreerd.'
Hij vindt dit een uiterst bedenkelijk
verschijnsel: 'Wij beleven hier de
institutionalisering van de
verblinding, de vestiging van het
totale conformisme, en dat zijn nu
precies de fundamenten van een
francoïsme op Europees niveau.
De twee elementen, waarop de idee
van vakantie werkeiijk gebaseerd
zou moeten zijn, te weten de
vrijheid en het feest of het spel,
ontbreken nu juist volkomen bij de
regels, die gelden voor de Europese
toerist in Spanje.'
Xavier Domingo wordt pas goed
kwaad als de Europeaan, 'mens in
de menigte, burger van een land
met algemeen kiesrecht, gelukzalig
democraat, tevreden socialist,
gekweld nieuwlinkser, kritische
vakbeweger, gematigde protestant,
sociaal voelend katholiek, oprecht
anti-fascist'.hem komt uitleggen,
dat de jaarlijkse invasie van Spanje
een weldaad voor net land is, dat er
door wordt ontwikkeld en ge-
europeaniseerd.
Domingo geeft op 'dit fabeltje'
verspreid over zijn hele boek
eigenlijk een drieledig antwoord:
Allereerst wijst hij er nog eens ten
overvloede op, dat 'de wezenlijke en
historische waarheid, de kern zelf
van.bet Spaanse probleem',
zorgvuldig buiten beschouwing
wordt gelaten: 'Het francoïstische
regime, de bondgenoot van Hitier
en Mussolini.is geaccepteerd door
de dtemocratiën en de democraten die
de oorlog gewonnen hebben en
Hitler en Mussolini hebben
verpletterd,De alles
overheersende vrees voor Stalin is
de enige rechtvaardiging van dit
fascistische restant, dat Spanje in
Europa is. Deze vrees heeft Europa
de ogen doen sluiten voor de
bedreiging, die dit francoïstische
regime voor deze democratie
inhield.
Maar voor Europa was Spanje
bovenal een goed zaakje, een
buitenkansje, een land, dat voor
drie stuivers te koop was, een
leverancier van goede en goedkope
arbeidskracht, een luilekkerland,
een basis voor alle speculanten-in-
het-grootalles bijeen een land,
dat open lag en in staat was toe te
treden tot de Europese Economische
Gemeenschap.Europa was nader
tot Spanje gekomen. Europa
hispaniseerde zich met
reuzenschreden. Alle Europeanen
begonnen franeoïsten te worden.'
In de tweede plaats vraagt Domingo
attentie voor het feit dat het massa
toerisme een situatie vereist, waarin
'orde en rust' gegarandeerd zijn, en
dat dit toerisme daarom de fossiele
francoïstische structuren mede in
leven houdt Hij citeert in dit
in een francoïstisch Europa.'
verband de econoom Blai Serrates,
die in verschillende geschriften
wijst op de aanmerkelijke daling
van het toerisme in Franrijk, die
samenviel met de politieke crisis
van 1957 en de komst van De Gaulle
aan de macht 'Een van de eerste
groeperingen, die tegen De Gaulle
en de anti-Amerikaanse aspecten van
diens politiek protesteerde, was dan
ook die van de horeea-bedrijven.'
Serrates: 'Uit deze afhankelijkheid
van het toerisme van de politieke
conjunctuur valt af te leiden, dat
een regeringspolitiek, die het
toerisme wil bevorderen, zich uit in
een stelselmatige afweer van elke
verandering vooral structureel
die een daaraan inherente
'ontaarding van de openbare orde*
teweeg kan brengen. Een
toeristische politiek gaat in feite uit
van een waardering van de
bestaande toestand als stabiel en
definitief.'
Dat is dan de orde, zo verzekert
Domingo de toerist, 'die de rechten,
die u fundamenteel noemt, omdat
zij de basis, de zetel zelf zijn van de
structuur van uw democratisch
bestaan, uitroept tot misdrijven,'
waarop gevangenisstraf staat en die
dagelijks berecht worden door
militaire gerechtshoven en die
voortdurend het voorwerp zijn van
politioneel onderteek."
Een derde argument tegen de
'heilzame werking* van de
toeristische horden op de politieke
revalidatie van Spanje ligt op
economisch terrein. Domingo wijst
op het levensbelang van het massa
toerisme voor de Spaanse economie
en voegt daar aan toe: 'Een politiek
systeem kan zich veiligheid
verschaffen met een bliksemafleider
van tien procent groei van het
nationale inkomen en op die manier
daden rechtvaardigen, die het
economische kader te buiten gaan.'
Verder wijst hij er omstandig op,
hoe de toeristische sector de
Spaanse zeekusten afschuwelijk
deformeert, de daar werkende
mensen prostitueert, en door zijn
directe effect op de betalingsbalans
een overdreven prioriteit van de
overheid krijgt ten koste van
belangrijker produktietakken.
Domingo: 'Een verpeste zomer, een
werkelijk verpeste zomer, zoals ik ze
zo fijn vind, met elke dag
plensbuien, ijskoude wind en een
gezwollen grijze zee; een zomer vol
griep en grog, een van die herfstige
zomers, waarvan Vlaanderen en
Bretagne het geheim hebben zou
meer voor de zaak van de Spaanse
vrijheid doen dan alle goede wil van
de links-democratische Europeanen.'
Domingo spuwt ook nog eens zijn
gal op de gemakzucht waarmee deze
vooruitstrevende Europeanen de
schuld plegen te schuiven op de
grote abstracties, zoals de staten, de
bourgeoisie, het internationale
kapitaal enz..en hen de
verantwoordelijkheid laten dragen
voor een dergelijke situatie. 'Op die
manier maakt men briljante
opstellen, waarin het leven schittert
door afwezigheid; men kan ze in de
vakantie lezen aan een Spaans
strand, terwijl men ondertussen zijn
buikje laat bruin worden in de zon.'
Xavier Domingo haalt aansluitend
en -instemmend Sartre aan, die kort
na de oorlog veel schreef over de
individuele verantwoordelijkheid
temidden van de grote collectieve
abstracties. 'Hij heeft de mensen in
hun conformisme door elkaar
gerammeld door te spreken over de
noodzaak van een individueel
'subjectieve' houding, die zich
onafhankelijk opstelt tegenover de
'objectieve* kriteria van de klassen
of de partij.'
Tenslotte nog een strijdbaar citaat
van Domingo, dat rechtgeaarde
democraten met enige mogelijkheid
tot zelfcorrectie wel moet
aanspreken: 'Zou de Europeaan met
zijn afgestompte hersenen wel
kunnen hegrijpen, dat de
voorrechten, waarvan hij in de regel
geniet van de éne op de andere dag
kunnen verdwijnen als hij niet, op
het persoonlijke vlak, strijd voert,
niet om die vrijheden te
.beschermen, maar om ze te laten
uitstrekken tot in alle landen van
zijn continent, vanaf de oevers van
de Middellandse Zee tot aan het
Oosten? Zou hij de sterkte van zijn
eigen positie kunnen inzien en
benutten, en zou hij hem willen'
.hanteren of .zou hij liever de
schandelijke onderdrukker willen
blijven van het Spaanse en Griekse
(en getuige het andere verhaal op
dèzè pagina ook Portugese-fv) volk?
-In..dat laatste geval moet hij
beseffen, dat hij zo doorgaand, zelf
op zijn .beurt opgenomen zal worden
-35 JAAR
-OkHK-EMpiOVÉ
„MWHkER 3AN5EN HEEFT
OP De KABOUTERS GESTEMD
-OANX 2.Ü Dg EXTRA-UITKERING
EEN HARDE VXK§ON«AKn£
-VOORDA-r HV> VERTREKT
DebiQN£TR«RT H'JTEGEN ZUiD-
AFRtKR.de AMERIKANEN IN
VIETNAM EN PRANCQ
«.WJNHEER 3NASÊN «ART 1\JH
De geest
van
Saiazar
is nog
vaardig
over
Portugal
De sombere Saiazar, die zelf bijna als een
kluizenaar leefde, had Portugal veertig
jaar lang 'beschermd' tegen alle moderne
invloeden, waardoor het land tot de ach
terlijkste van Europa ging behoren, waar
nu nog altijd dertig procent van. de bevol
king analfabeet is en waar meer dan een
miljoen Portugezen geen bestaan kunnen
vinden, zodat ze als gastarbeiders elders in
Europa aan de kost proberen te komen.
Parijs wordt daarom wel de tweede stad
van Portugal genoemd.
Je kunt niet eens schrijven dat de ver
wachtingen bij alle Portugezen hoog ge
spannen waren. De meesten kon het geen
snars schelen wat er in Lissabon gebeurde.
Het regime van Saiazar was er in geslaagd
iedere politieke belangstelling in hen te
doden. De Portugezen van nature al me
lancholieke individualisten met een fatalis
tische instelling, waren zo lang gekoeie-
neerd door de staat, kerk en een kleine
kliek van grootgrondbezitters en rijke in-
industriëlen, dat ze geen belangstelling
meer konden opbrengen voor de publieke
zaak. Het zou hun tijd wel uitdiiren,
HERINNERINGEN
Een betrekkelijk kleine bovenlaag van
vooruitstrevende priesters en intellectu
elen herinnerde zich nog hoe Caetano ais
rector van de universiteit was afgetreden,
omdat hij het niet eens was met het
Dolitie optreden waarmee een eind ge
maakt werd aan pogingen van studenten
een beetje vrijheid te veroveren. Zij herin
nerden zich andere gelegenheden waarbij
Caetano duidelijk afstand had genomen
van Saiazar. Nu deze man aan de macht
was gekomen, beloofde dat wat voor de
toekomst, dachten ze. Er. hot begin van
Caetano's optreden was veelbelovend. De
oppositie, die tussen twee verkiezingen in
Portugal illegaal is, kreeg tijdens de stem-
busstrijd van 1969 meer vrijheden dan
ooit. Weliswaar werden, de teugels maar
een beetje gevierd, want de geheime poli
tie bleef de oppositiepartijen pesten en ze
kregen niet de kans van de staatsradio en
-televisie gebruik te maken, maar ze kon
den zich niettemin meer roeren dan bij
vorige gelegenheden. Belangrijker was
wellicht dat de regeringspartij van Caeta
no een twintigtal mensen kandidaat stelde
voor het parlement, die bekend stonden
als technocraten die streefden naar econo
mische ontplooiing en aansluiting van Por
tugal bij het moderne Europa. Deze men
sen hadden onder Saiazar geen enkele
kans gekregen.
De uitslag van de verkiezingen was nauwe
lijks verrassend. De oppositiekandidaten
slaagden er niet in ook maar één zetel in
het parlement te veroveren. Toch bleef
niet alles bij het oude in Portugal. Caeta
no liet de socialist Mario Soares, die naar
een eilandje voor de Afrikaanse kust was
verbannen, vrij; hij liet de bisschop van
Porto, die in ballingschap in Frankrijk
leefde, naar huis terugkeren; hij liet een
aantal politieke gevangenen vrij en legde
vage verklaringen af over de Portugese
koloniën in Afrika, die de indruk achter
lieten, dat er misschien over een toekom
stige vrijheid van deze gebieden te praten
zou zijn. Hij veranderde ook de naam van
de politieke politie. En in tegenstelling
tot de in een ivoren toren levende Saiazar,
hield Caetano rui en dan een gezellig
praatje bij de haard voor de TV
NA VIER JAAR
Dat is allemaal vier jaar geleden. Komend
najaar moeten er in Portugal weer verkie-
z'ngen worden gehouden en de tijd is
gekomen om de balans op te maken van
Caetano's eerste vier regeringsjaren. Wat
is er terecht gekomen van de verwachtin
gen die hij had gewekt?
Dnlangs heeft de Portugese oppositie in
het provinciestadje Aveiro een congres
gehouden. Daar vatte de toneelspeelster
Maria Barroso^samen wat er in de afgelo
pen vier jaar 7n Portugal is gebeurd. 'Er
is niets veranderd. Er is niets vrijer
geworden. De enige verandering is, dat er
nu allerlei redeneringen worden bedacht
om de onderdrukking te rechtvaardigen.
Er wordt nu effeetie\er onderdrukt, nog
brutaler'.
- i' i
Premier Caetano heeft in de afgelopen vier
jaar kans gezien tal van progressieve vrien
den van zich te vervreemden.
Maria Barroso is een naam in Portugal.
Zij weet waar ze over praat. Zij is de
vrouw van de sociaal-democraat Soares, de
oppositieleider die het congres in Aveiro
met kon bijwonen, omdat hij in balling
schap in Frankrijk leeft, Caetano heeft
hem destijds wel uit zijn verbanningsoord
op dat tropische eilandje gehaald, maar
hem met de kans gegeven in Portugal te
leven. Maria Barroso kan haar man niet
eens in Frankrijk bezoeken omdat de auto
riteiten haar een uitreisvisum weigeren.
Enkele jaren geleden werd ze vanwege
haar politieke overtuiging ontslagen bij
het toneel en ze verdient nu als lerares op
privé-scholen haar brood,
WAAROM?
Waarom heeft Caetano vier jaar geleden
de indruk gewekt dat er meer vrijheid en
democratie zou komen, dat de macht van
de politieke politie zou worden beperkt,
dat mensen niet meer om hun politieke
overtuiging gevangen genomen zouden
worden en' er te praten viel over de
verhouding tussen Portugal en de 'over
zeese gebiedsdelen' en is er van dit alles
niets terecht gekomen?
Omdat Caetano een slimme man is die
weet hoe hij zijn beleid mooier moet
voorstellen dan. het is, maar die in werke
lijkheid even conservatief is als Saiazar,
zeggen de oppositiemensen in Lissabon. Ze
zeiden het vier jaar geleden al en velen
waren toen geneigd hen te verslijten voor
sombere onheilsprofeten. Maar ze hebben
gelijk gekregen. De redevoeringen die Cae
tano nu afsteekt over de koloniën in
Afrika zijn even onverzoenlijk als die van
Saiazar en de politieke politie heeft wel
een andere naam gekregen, maar is en
blijft een factor van grote betekenis in
Portugal. De kleine kliek van rijke fami
lies die sleutelposities bezetten in de sa
menleving en de hoge officieren die via
admiraal Thomaz, de hoogbejaarde presi
dent van Portugal, dikke vingers in de
pap houden, zijn nog even machtig als
vier jaar geleden.
Dat is het hem nu juist, zeggen mensen
die hun geloof in Caetano nog niet hele
maal verloren hebben. Premier Caetano
zou wei hervormingen door willen voeren,
maar hij krijgt geen speelruimte. Hij had
in 1972 graag zelf president willen worden
in plaats van de 72-jarige admiraal Tho
maz, die een representant is van de geves
tigde orde. De legerleiding zou echter
ondubbelzinnig te verstaan hebben gege
ven, dat zij niet akkoord ging met een
burger-kandidaat en als Thomaz te oud
was, zouden zij wel een nieuwe kandidaat
noemen. Daarop sprak Caetano in het
openbaar zijn steun uit voor Thomaz, in
de hoop, aldus nog steeds de vrienden van
premier Caetano, dat Thomaz zijn volle
ambtsperiode niet kan uitzitten en dan
misschien zijn kansen beter liggen.
OUDE VERHALEN
Maar dat zijn dezelfde verhalen die vier
jaar geleden ook opgeld deden. Ook toen
hoorde ik in Lissabon keer op keer, dat
Caetano uiterst voorzichtig moest manoeu
vreren om niet door de militairen aan de
kant te worden gezet. Maar van dat voor
zichtige manoeuvreren is zelfs niets meer
te zien. Caetano is zich steeds conservatie
ver gaan opstellen en al zijn mooie verha
len kunnen niet meer verbergen, dat hij
in wezen geen andere politiek voert dan
zijn voorganger Saiazar.
Daarom heeft Caetano kans gezien in vier
jaar tijds tal van vrienden van zich te
vervreemden. Toen hij een twintigtal
vooruitstrevende jonge technocraten op de
lijst van de regeringspartij in het parle
ment liet kiezen, hadden die mensen de
hoop, dat zij daar een. begin konden ma
ken met de broodnodige veranderingen in
Portugal.
2e hadden een begin willen maken met
landbouwhervormingen en onderwijsver
nieuwing. Ze hadden gehoopt de koloniale,
oorlogen ter discussie te kunnen stellen
en een opening te kunnen maken naar
Europa, zoals de machthebbers dat in
Spanje hebben geddaan. Hun hoop nam
toe, toen Caetano in zijn kabinet twee
staatssecretarissen opnam, die Portugal
een moderner aanzien wilden geven. Dat
waren de staatssecretarissen voor- handel
en industrie, Xavier Pintado en Rogerio
Martins. Maar in augustus vorig jaar ver
dwenen ze weer uit de regering, zoals
enkele maanden eerder het hoofd van het
Portugese centrale planbureau teleurge
steld ontslag had genomen. En begin dit
jaar bedankte het vooruitstrevende parle
mentslid Si Careiro voor de eer nog
langer in het parlement naar het pijpen
van de conservatieven te dansen. Van de
groep van twintig min of meer vooruit
strevende parlementsleden is er nu geen
meer over. Een deel is overgelopen naar
de conservatieve vleugel, de rest heeft
ontslag genomen of is monddood gemaakt.
RAPPORT
In 1969 heeft Caetano zelf de oprichting
van een bureau gestimuleerd, dat moest
bestuderen hoe de economische en sociale
ontwikkeling van het land verbeterd zou
kunnen worden. Deze instelling heeft vo
rig jaar een vernietigend rapport gepubli
ceerd over het regime van Caetano. Ge
brek aan vrijheid van informatie en de
ongecontroleerde heerschappij van kleine
bevoorrechte groepen werden in het rap
port de belangrijkste ooraken genoemd
van! de economische en sociale misère in
Portugal.
De geest van Saiazar is nog altijd vaardig
over dit land.
