I» Derde 1 SÜüS i Verschil ^Communisten Rubicon siif f TflOIJW/KWAiBiTET ZATERDAG 15 SEPTEMBER 1973 BUITENLAND Tll/Kli Kan de Franse socialistische leider Mitterrand een tweede AHende worden? Zou de Italiaanse commu nistische leider Berlinguer, eenmaal aan de macht, even zorgvuldig de grondwettelijke regels respecteren, als de Chileense communisten? Biedt Chili misschien een voorbèeid voor andere communistische partijen om aan de macht te komen? Met name in Frankrijk en Italië, waar deze partijen een grote aanhang heb ben en waar, zoals in Frankrijk, de communisten een brede coalitie hebben gevormd met socialisten en- anderelinkse partijen? 'v Vitaliteit 1 Wlii Frangois Mitterrand: uitzicht op presidentschap? ishS ËgMBii ate8B^a*MrifcBB MSÊÊSm Enrico. Berlinguer: betere reputatie. Resultaten FERRY VERSTEEG m LATIJNS AMERIKA Zoeken naar een .strategie:in Algiers Katholiek "Noem het een ideaal, een prin cipe of een strategie. De niet-ge- bondenheid blijkt op verschillen de manleren te-kunnen werken. En we gaan er zéker mee door'. Een jonge man met een grote snor en dromerige blauwe ogen, omringd door een stoet arabi- sche en afrikaanse journalisten, ventileert zijn gedachten. Het is Abdelaziz Bouteflika, minister van buitenlandse zaken vah 'Al gerije. Zijn assistenten willen hem van de kluit belangstellen-, den lospellen, maar een fraaie Italiaanse verbijstert alle op-, rechte Islamietendoor te roe pen: 'nee, hij moét hier blijven, hij heeft nog niet op mijn vraag geantwoord..,.' Bouteflika kijkt hadr'aan, meer verbaasd dan gecharmeerd, en zegt dan te leurgesteld: 'de moeilijkheid met u is dat u stratégie én tak- tiek dóór elkaar haalt...' door H. Biersteker Tanzania's leider Nyerere, oudste profeet van de 'self-reliance' het uitsluitend op eigen kracht bouwen van de ontwikkelingslan den., NKRIJK EN ITALIË CHILI'S IN DE HOP? 1 ri Dat zijn vragen, die de ontwikkelin gen in Chili onmiddellijk hebben op geroepen. En ondanks de gewelddadi ge afzetting van de Chileense presi dent deze week zullen de Chileense ervaringen ook in de toekomst wor den gebruikt als argumenten pro en contra de mogelijkheden van de Fran se en Italiaanse linkerzijde. En het is evengoed waar, dat de ver richtingen van de Chileense commu nisten in de Unidad Popular-coalitie en de grote mate, waarin zij zich heb ben gehouden aan hun belofte de grondwet te zullen respecteren, een directe invloed hebben op de reputa tie en de toekomstmogelijkheden van de Italiaanse en Franse zusterpartijen. Ook al, omdat alle drie partijen rede lijk nauwe relaties onderhouden met de grote Russische moederpartij. Vorig jaar wijdde de universiteit van Manchester een studiebijeenkomst aan dit onderwerp, waaraan Britse en Chi leense economen en sociologen deel namen. De discussie werd daarbij toe gespitst op de vraag in' hoeverre het zinnig is de situaties in Chili, Italië en Frankrijk te vergelijken. Men kwam daar onder meer tot de slotsom, dat de vitaliteit van het grondwettelijke systeem kenmerk is van de drie landen. Vooral de politie ke instellingen van Chili hebben de afgelopen eeuw blijk gegeven van een grote stabiliteit. Chili doorstond -tot Ailende's afzetting op dit punt niet alleen met glans een vergelijking met Frankrijk, maar heeft zelfs beter ge- boerd dan Italië, dat lange tijd opge scheept zat met dictator Mussolini. Verde.' blijkt in Chili, Frankrijk en Italië, je werking van de politieke in stellingen te worden beïnvloed door een aantal Verschijnselen, die vooral worden toegeschreven aan dc Latijnse politiek. Zo zijn personen er vaak belangrijker dan programma's. Een ander verschijnsel is de aanvaar ding van een zekere mate van pater nalisme." wat in Frankrijk en Chili goeddeels samenvalt met de .ontwikke ling naar een krachtig presidentieel, stelsel, waar één man grote macht heeft. Italië kent nog het minder ro buuste parlementaire systeem, maar de politieke perikelen ln dat land maken een toekomstige overschakeling Jjjsjp van haar belangrijkste taken, de Amc-. rikaanse. militaire, invloed te beper ken. Vooral in Italië en Chili wordt dit beschouwd als een middel om het rechterkamp^ te verzwakken. In Italië hebben de communisten herhaaldelijk laten weten, dat zonder de NAVO en het gevaar van een NAVQ-inter- ventie om een in gevaar verkerende Ita liaanse regering te 'steunen*, de inter ne politieke verhoudingen anders zou den zijn. T' Zelfs in Frankrijk waar de- Gaulle destijds de formele scheiding tussen Parijs en de NAVO uitsprak, beschou wen de communisten tegenwoordig de Franse toenadering tot Engeland in EEG-verband als een .gevaar, omdat daardoor de NAVO-invloeden weer •sterker zouden worden. In Chili heeft de Unidad Popular steeds ingestemd met handhaving van de militaire relaties met de VS. Al- lende heeft voortdurend geprobeerd de strijdkrachten zoveel mogelijk te vreden te stellen en aan zijn socialis tische experiment s tebinden. - Maar toen de Chileense revolutie in een kritieke fase kwam, nam de 'twijfel aan de militaire loyaliteit sterk toe. En, zoals deze week gebleken is, te recht. Waarnemers menen, dat de Franse en Italiaanse militairen zich in 'geval vair een socialistisch, expéri-. ment van-begin af aan veel vijandiger tegen, een Volksfront .zouden opstel len; - Chili, Frankrijk cn Italië mogen op een aantal punten belangrijke -over eenkomsten vertonen, op het-terrein van de economie bestaat een wézen lijk verschik De Franse Volksfrohtlei- der Francois Mitterrand heeft hier ook herhaaldelijk op gewezen, blijk baar uit vrees, dat de economische chaos in Chili ook afbreuk zou. doen' aan zijn toekomstmogelijkheden.Het is inderdaad een feit,-dat Frankrijk en Italië zich hebben ontwikkeld'tot hoog-geïndustrialiseerde rijke landen, terwijl Chili nog altijd een ontwikke lingsland is met een achterlijke land-, bouw, een; zwakke stagnerende indus trie en een grote afhankelijkheid, van de rijke wereld, die de afgelopen hal ve eeuw grote.fortuinen aan het land onttrok. Het probleem van Chili is dan ook zich economisch te* emanciperen door een snelle ,ontwikkeling en industria lisatie, zonder nog afhankelijker te worden van het buitenlands Anders gezegd: de. nationalisatie van talrijke bedrijven en het opnieuw inrichten van de-economie vereist grote bèdra-, gen aan schadeloosstelling, én 'voorzo ver de Chileense leiders aan deze - vooral vpn .Amerikaanse rij.de vaak onredelijke ëjsen niet toegéven, wordt- geantwoord met een economische wurgingspolitiek. Maar tezelfdertijd vragen den Chileense ontwikkelings plannen veel geld. Hier is dus duide lijk sprake t van een vicieuze cirkel, dié in landen als Frankrijk en'Italië veèl.mindMaan de orde is- De bekende Chileense' econoom Oswal- do Sunkel vsrijst er op, dat deze fatale cirkelgang] alleen maar is té doorbre ken door teleerste instantie, voorrang té géven a'aii politieke Oplossingen bo ven economische remediq&^.Wat" in- r'^ r- - tofÉsMI :S: msm WW sÏCTijSil houdt, dat de geprivilegeerde groepen- allereerst van hun overheersende' macht-moeten worden beroofd.. Want zij streven naar handhaving van de bestaande banden met de rijke landen en van het traditionele kapitalistische stelsel; dat in Chili onvoldoende blijkt te werken: Pas daarna kan;met enige kans op. succes naar een sane ring vah' de ..economie worden ge streefd. Sunkel wijst er terecht: op, daf deze sanering - in, héthuidige .Chili slechts ten dele 'kon- worden doorgevoerd, doordat de regering-Allende in het politieke, moeras'is blijven steken: de politieke oppositie is nóg steeds sterk en de Unidad Popular slaagde er niet in de meerderheid van de bevolking achter zich..te krijgen, -t Dit grote belang yan de politieke'op lossing leidt direct paar. de houding van de communisten in Chili, Italië en-Frankrljk; Want zij zijn de voor naamste stuweiide krachten achter bet streyen naarvj>enheid in: heti,linkse kamp. Bovendien vormden ze. de sterkste en een meest efficiënte poli tieke organisatie in de verdreven Chi leense Unidad Popular-coalitie en zal hetzelfde het geval zijn in eventuele toekomstige Franse en .Italiaanse, coa lities van links. Alle drie communisti sche partijen hebben bovendien ger zworen de bestaande politieke Instel lingen en wetten van hun landen te zullen respecteren. Zonder deze be reidheid zouden ooalities tussen com munisten, socialisten en andere linkse gTöepen trouwens in geen van de drie landen tot stand komen. Deze vreedzame aanpak van do vroe ger zo militante communisten ontwik kelde zich vooral na het twintigste congres van de Russische partij in 1980. Op dat congres werd officieel vastgesteld, dat 'een socialistische re volutie met vreedzame middelen* niet langer als iets uitzonderlijks moet worden beschouwd, maar als 'de meest waarschijnlijke vorm' van over gang van kapitalisme naar socialisme. In het Russische partijprogramma van 1961 werd dit punt in uitgewerkte vorm geformuleerd.Hierin; werd ón der meer verzekerd: 'Revoluties zijn zeer goed mogelijk zonder oorlog..;. De werkende klasse, gesteund door de meerderheid van het volk kan de an ti-volkskrachten verslaan met een soli de meerderheid in het parlement.' Toch wordt de gewenste vreedszaam- heid van de opmars naar het socialis me enigszins afgezwakt: 'Maar in wel ke vorm zich de overgang van het ka pitalisme naar het socialisme ook vol trekt. deze overgang kan alleen tot stand komen door revolutie'. 'Hoe ge varieerd dergelijke revoluties in de verschillende landen ook kunnen zijn', zo vervolgt het programma, 'ze zullen niet slagen zonder een dicta tuur van het proletariaat, dié echte democratie garandeert, democratie van het volk'. Als we bekijken hoe deze Russische aanbevelingen die volgens waarne mers mede tot stand gekomen zijn .-op aandrang van de Chileense, Franse cn Italiaanse partijen ruim tien jaar la ter zijn verwerkt, blijken de resulta ten nogal uiteen te lopen. In Italië wisten de communisten door hun voortdurende aanbankelijkheidsbetui- gingea jegens het bestaande systeem hun politieke status op te voeren,, maar daar bleef het bij. In Frankrijk kwamen de communis ten een stap verder. Samen met de so-' cialisten van Frangois Mitterand werd een Volksfront gevormd, dat bij de parlementsverkiezingen 'van maart im poneerde en het pas in tweede instan tie moest afleggen tegen Pompidous gaullisten. - - Maar in-Chili kwamen de communis ten het verst. Er werd niet alleen een volksfront van communisten, socialis ten, radicalen en enkele linkse splin ters gevormd, maar het wist in .1970 bij de algemene verkiezingen zelfs de regeringsmacht te grijpen. Maar'aan andere eisen uit het Russi sche partijprogramma van 1961 werd niet voldaan. <V Ondanks alle ingrijpende hervormin gen, die de regering AUende 'door voerde, werd de revolutionaire Rubi con niet overgestoken. De vereiste 'dictatuur van het proletariaat' zag nog niet het levenslicht. En voorzover, daartoe de afgelopen maanden van .ar-i beiderszijdc spontane pogingen wer den ondernomen onder meer door: de vorming van autonome arbeidersv organisaties, die streven naar 'volks-' macht' reageerde de Unidad Popular f: terughoudend, om niet te zeggen af- wijzend. Bovendien wist de Unidad Popular geen meerderheid te behalen in het parlement, zoals het Moskouse pro-.: gramma voorschreef. Daarom gaf het Chileense experiment ook onvoldoen- de uitsluitsel over de centrale vraagt of een regerende Volksfront-coalitie, gesteund door de meerderheid van dos bevolking en het parlement en met? hulp van de.bestaande wetten, het so- cialisme kan invoeren. '1^4' Dit is het laatste artikel -— reeds voor;; Ailende's dood vervaardigd en zoveel) mogelijk aangepast uit een; serie van vier. De vorige artikelen ver-; schenen op 25 augustus, 1; en;8 sep- J tenter., - naar een presidentieel systeem aller minst denkbeeldig. Dit systeem vergroot de kansen, van tinksc coalities om via de vreedzame weg het socialisme te installeren. Zo als de bekende Franse politicoloog Maurice Duverger onlangs liet weten: 'Het Chileense voorbeeld toont, aan, dat een bij algemene verkiezingen ge kozen president beter dan een almach tig parlement in staat is het socialis me op'te bouwen. In een zuiver parle mentair stelsel zou Ailende's experi ment al veel eerder zijn beëindigd. De volmachten van de president in Frankrijk en het feit, dat hij het wer kelijke hoofd van de regering is, kan het evenwicht in een linkse coalitie verzekeren' Frankrijk, Italië en Chili zijn al thans -in naam overwegend rooms- katholieke landen, waar de-kerk een machtige invloed heeft uitgeoefend/op de bevolking. In Frankrijk, is dit voornamelijk een historisch feit, want. de christen-democratische beweging is er op sterven na dood en de christe nen hebben, al naar de interpretatie van hun Vgeloof, 'onderdék"gevonden bij diverse andere-partijen. Maar in Italië staat de kerk nog .mid' den in de politiek. Het Vaticaan is een vaste klant op het politieke to neel en veel geestelijken werken, in de Christen-Democratische Partij. Ook in Chili is-dé invloed van de Chris-1 ten-Democratische Partij groot maar dj heeft, in het recente verleden her haaldelijk haar linkervleugel verlo ren, wat de linkse kandidaat Allende in 1970 onder meer in staat stelde de presidentsverkiezingen te winnen. Ook in Italië zijn. de mathten van links zich er van bewust, dat hun gro te kans ligt in splitsing en verkie- zingsverlies van de christen-democra ten.: Maar daarvan is het tot -dusver niet gekomen. De Italiaanse christen democraten wisten zich als spil van centrum-rechtse of centrum-linkse co alities te handhaven. Vaii de drie landen is alleen Italië lid van een defensie-organisatie, waaraan ook de VS deelnemen. Frankrijk streeft naar een zelfstandige militaire {nacht en heeft slechts vrijblijvende bindingen met de NAVO, Chili onder houdt, zoals de meeste Latijnsameri- kaanse landen, traditionele vormen van samenwerking met de Amerikaan se strijdkrachten. In alle drie landen beschouwt de linkerzijde het als één Intussen worden tientallen aan het spit gebraden schapen door de gea nimeerde. ^nërtigtej gesjouwd, .de één plukte er een rib van af, de an der een hele bout. De feestviering aan het einde van de vierde confe rentie «vaar. niet-gebonden landen is begonnen. Politiemannen omhelzen elkaar, daarbij gehinderd door hun valhelmen. Zij zijn opgelucht dat géén van de 74 staatshoofden en mi nisters iets overkomen is, want daar voor hebben ze zo ongeveer d® hele streek moeten lamleggêri.In ruil daarvoor hebben deze staatshoofden en ministers dagen achtereen elien- •4 lange redevoeringen gehouden, die van a tot z door de televisie over het land zijn uitgestraald. Vaak met zov eel vuur dat> de .toengku van Ma- .-■ Jeisië, Abderrazak. een spelbreker léék .tóen hij opmerkte: 'het imperi alisme smelt niet onder onze wei- sprekendheid', Maar in de grote nevenzalen van de Club des Pins (het imposantste clubgebouw dat wij ooit hebben ge zien) werkten twee commissies aan de resoluties, een politieke en een economische. Daarbij wisten de Al gerijnse 'managers', van de-conferén- tie, onder wie minister -BO'utefÜba, de nadruk van deze wnferentie vooral naar hot economische' vlak tie halen. De economische commissie werkte -een actieprogramma 'uit waar alleen nog maar de nodige solidari teit achter"hoeft- te worden gezet'om de rijke landen wérkelijk aan hét schrikken te makéri. Het bonte, ge- i zeischap landen dél'sinds Titó; N'eh-. - roe;en Söëkamo het in. f1961. voor het eerst bij eenhaalden, aanzienlijk is gegroeid, tooit; zich nog steeds met de naam 'nijjt-gebonden'. Maar dat begrip 'niet-gebonden' heeft in- - middels 'door de -veranderde tljden; een heel andere 'inhoud gekregen: het is niet meer dè politieke neutra liteit ten aanzien van de twee. partij en in de koude oorlog. 'Niet-gebon den' wordt nu steeds meer gebruikt in de zin van economische onafhan kelijkheid. Welnu voor het najagen daarvan was geen inspirerender om geving te bedenken dan Algerije, een land waar nauwelijks tien jaar na de vreselijke, qorlog tegen de Fransen de soevereiniteit van af straalt, met een sociaal-économisch beleid dat overal respect beeft afge-' dwongen. Op deze conferentie in Algiérs heb ben de staatshoofden hun zegen ge- -.pc- l: 4 K&r Minister Bouteflika geven aan een nieuwe koers sinds de mislukking van drie UNCTAD- conferenties: de weg van 'selfrelian- ce", dat wil zeggen: op eigen kracht vertrouwen van de ontwikkelingslan den/Het betekent echter nog veel .meer, zoals een vergroting van de onderlinge handel ten koste van de importUit dé'rijke landen en een gemeenschappelijk' frdnt op het ge- 'bied van belangrijke delfstoffen te genover de westerse maatschappijen en verbruikers. Op dit punt moet de OPEC, de organisatie van olie-expor terende landen, tot voorbeeld die- hén. Het economische actieplan dat 'in Algiers in elkaar werd gehamerd heeft dan. ook ongetwijfeld een ver der strekkende betekenis, dan de po litieke incidenten die zich voordé den en waar de internationale pers- büreaqs zich vooral op hebben ge« richt! Zoals hét conflict tussen Ca- -■ stro eenzame Verdediger van het Sowjét-communisme die de Cam bodjaanse prins Sihanoek tegenover zich vond omdat Rusland nog altijd het "'regime van. Lort' Nol erkent, maar ook .de Libische leider Khad- daffi die de Russen geweldig kwalijk s neemt dat zij door de emigratie vaa Joden toe te staan de staat Israël versterken.Aziatische en Latijns- /Amerikaanse landen, vroegen de Af- rikanen opheldering waarom zij niet geprotesteerd hadden tegen de Fran se kernproeven in de Stille Zuidzee, Daarop wierpen de Algerijnen zich ineens op als .verdedigers van. de Fransén: als op deze wijze het atoommonopolie van de VS en Rus land doorbroken zou worden zouden ze daar geen bezwaar tegen heb ben:.'. Aan dé'andere kant waren •de meeste Aziatische landen, vooral India, Indonesië en Maleisië weer •helemaal niet zo happig op de plan nen van de Latijns Amerikanen en veel Afrikanen om een permanent overlcg-orgaan van de niet-gebonden landen in het leven te roepen. Niet alleen omdat zij een nieuw stukje bureaucratie vreesden, maar ook om- - dat zij liever op regionaal vlak zei den te beginnen dan meteen met iéts wereldomvattends. Dat was vooral de Indonesische minister Ma- lik veel te vaag: men moet zich op een specifiek onderwerp toespitsen, zei hij. 7 Welnu, zo'n onderwerp werd de rol van de multinationale ondernemin gen. De staatshoofden besloten een centrum op te richten via hetwelk de niet-gebonden landen elkaar op de hoogte kunnen houden van wat de grote internationale maatschap- pijen in hun land aan het doen zijn, teneinde ook meer, en meer één lijn te kunnen gaan trekken. In de ove rigens gematigde toespraak van de Indiase premier mevrouw Ghandi trok haar felle uitval tegen multina tionale ondernemingen de aandacht. Zij sprak van 'subversieve activitei ten'. Het kolonialisme heeft een groot gebrek aan zelfvertrouwen in de ontwikkelingslanden achtergela ten. waardoor deze zich maar ai te gemakkelijk laten verleiden tot het binnenhalen van resultaten van techniek en wetenschap die met de werkelijke behoeften van hun vol- ken niets te maken hebben, aldus mevrouw Ghandi. In principe werd ook besloten tot de oprichting van een 'fonds voor ont wikkeling en solidariteit'. Daarbij keek iedereen natuurlijk naar dc rij ke olie-landen, waarvan er enkele, zoals Koeweit, hebben dóen weten in zo'n fonds te willen storten. Maar het stelde vete arme landen wel te leur, dat er eerst weer een werk groep voor aan de gang moet. Ver der zijn 'er weer een aantal eisen ge formuleerd aan de industrielanden, die ook al overvloedig gehoord wer den op de wereldhandelsconferenties nu richten zij zich vooral op de inmiddels begonnen tarieven-rondes van het GATT en op de eerstvolgen de vergadering van het Internatio naal Monetair Fonds (IMF) in Nai robi. Er is ook een resolutie bij die be proefd zai moeten worden bij de ko mende onderhandelingen over asso ciaties tussen ontwikkelingslanden en de Euromarkt. Er staat in dat géén ontwikkelingsland aan de im port uit rijke landen een. voorkeurs behandeling zou moeten geven die zij aan de import uit andere ontwik kelingslanden ontzegt. Dat gaat re gelrecht in tegen de huidige associa ties met West-Afrikaanse Janden, waarin ook de invoer uit de EEG wordt bevoordeeld in ruil voor be gunstiging van de import van deze landen in de EEG. 'Wederkerigheid van preferenties', heet dat. A! eer- der hebben Afrikaanse ldnden aan de EEG doen weten dat ze die we derkerigheid in toekomstige associa ties niet meer kunnen accepteren. Op die manier wordt namelijk het handelsvoordeel dat ontwikkelings landen zouden moeten hebben weer ongedaan gemaakt Maar overigens- viel het op dat de EEG als econo misch machtsblok met zijn in vloedssfeer nergens genoemd werd noch in negatieve, noch in posi tieve zin. Een studie van de FAO. heeft pas nog uitgewezen dat door de vergroting van de EEG de eigen landbouwproduktie zó zal stijgen dat de ontwikkeUngslanden er in de pe riode 1970-1980 voor 300-miljoen dol- i. lar minder zullen kunnen invoeren. Reden genoeg tot bezorgdheid, maar de 38 landen die straks met de EEG - gaan onderhandelen over nieuwe as sociaties hebben op deze conferentie- kennelijk hun kruit droog willen houden. Uit de vertogen van bijna alle spre kers bleek dat ze geen enkele hoop: hebben dat er iets van het tweede ontwikkelingsjarenplan van de VN zai terechtkomen omdat de rijke landen ook twee jaar na de start er van zelfs van hun magere toezeggin- ben nog niets hebben terechtge bracht De enige die nog wat uitzon; - .deringen noemde op deze regel was de Chileense minister van buiten landse zaken Clodomiro Almeyda. Hij noemde Zweden, Nederland,^ej-, gië en Spanje. Hij en de oude rot in UNCTAD-zaken Santa Cruz hebben een belangrijke bijdrage aan deze conferentie geleverd- voordat zij beiden hun gevangenschap tegemoet- reisden. Volgende week wordt de beschou wing over de conferentie van Al giers afgesloten met het artikel: 'Hoe machteloos is de derde wereld?;

Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker

Trouw / De Rotterdammer | 1973 | | pagina 11