Studie over
besparing
van energie
Waarom moest dit
nu Mussert heten?
alles
Gigantische
'oorlog'in
W.-Duitèiand
'Een eeuw
huldeblijken'
in Apeldoorn
'Vrouw zoekt moordvent'
plezierig stuk amusement
'Bij voorschrijven
medicijnen alleen
medische motieven'
Man omgekomen bij
brand in woning
albert heijn
NOS oneens mét
minister over
geld nachtradio
^Êm
'Heeft wijdvermaarden Stam ooit eed'ler Roos gedragen
ÉÉlliSI !;M
n
Vraag bij Centrums grootste show
angola koffie
HRQüW/'IKjWAlRiTET ZLATERPAjG 15 SEPTEMBER 1973
BBJNKWpAIND; T9/K9
door Jac Lelsz
APELDOORN De negen kin
deren van Beatrix, Irene en
Margriet, zullen zonder enige
twijfel met elkaar niet zo vaak
het voorwerp worden van
poëtische ontboezemingen als
het geval is geweest met de
laatste drie Oranjes, die de ko-
ningskroon hebben gedragen.
Zelfs, vermoeden we, niet van
rechtschapen liefdesgedichten,
want die worden nu eenmaal
schaars geschreven door méis-
jes. Dat de tijden ook in dit op
zicht veranderd zijn, blijkt op
de tentoonstelling 'Een eeuw
huldeblijken', die in het Histo
risch Museum Moerman aan de
Loolaan te Apeldoorn wordt'
gehouden in verband met het
zilveren regeringsjubileum van
koningin Juliana.
Jong en oud
Een deel van de oorkonde van een gelukwens die koningin Wilhelmina in 1901 kreeg van de Neder
landse hervormde gemeente in Sint Petersburg. s
Geslonken
Deze zilveren Ncptunus kreeg Wilhelmina bij haar huwelijk in 1901
ten gèschenke va.*j de Koninklijke Marine. -vty*?
door Ber Huising
Twijfelend of er uit Mussert nog iets goeds kon komen voor het
theater ben ik naar Centrums première in de Haarlemse schouwburg
gegaan, en na een goed geregisseerde revue van komische nummers,
wrange sketches, goede muziek-en (koor) zang, gezien ën aange
hoord te hebben, vraag ik me nog af waarom dit alles Mussert moest
heten en met nar.ie over hem (en Geelkerken, Rost, Seyss, Himmler,
Hitier) moest gaan.
tehaHHl
Scène uit 'Mussert':. links Ad van Kempen, midden Egbert van Parf-
dornen rechts Frans Vorstman,
door H. Steggerda
ROTTERDAM Een blijspel van de Franse toneelschrijver André
Roussin dat de Nederlandse Comedie destijds met succes opvoerde,
kreeg in het Hofpleintheater nieuw leven onder de titel 'Vrouw
zoekt Moordvent'.
Van een verslaggever
SÓLDAU In het uitgestrekte
laagland van noord-Duitsland
heerst, een gefingeerde oorlog,
waarbij meer dan 40.000 militai
ren betrokken zijn. Een aantal
leden van de vaste Kamercom
missie van defensie is naar het
'slagveld' gegaan om de verrich
tingen van de troepen, gade. te
sïaan.
DICHTADERS VLOEIDEN
VOLOP VOOR 'ORANJr
Vooral koningin Wilhelmina is veel
vuldig bezongen. Ook al toen zij.nog
■prinses was. Het feit, dat de Oran
jedynastie in gevaar was geweest
door het ontbreken van een nieuwe
telg, zal daaraan niet vreemd zijn.
'Heeft ■wijdvermaarden Stam ooit
eed'ler Roos gedragen, Dan titans
d'Oranjeboom in XVilhelmien ziet
dagen7'
Schreef de heer L. Haiberstadt, 'U-
wer Majesteits getrouwe onderdaan,
le onderwijzer aan eene openbare
lagere school der 3e klasse te Am
sterdam', in een gecallogr af eerde ge
lukwens op eerste kerstdag '94. Hij
vervolgde (het gedicht was trouwens
twaalf coupletten lang):
Gelijk de Heer tot Bruid
Zich Isrel had verkoren.
Zoo zult Ge als Bruid, Vorstin!,
aan Nederland behooren'
De'.gemeente-archivaris" Van Apel
doorn heeft zich, puttend uit het
Koninklijk Huisarchief, op een en-'
kele uitzondering na beperkt tot Ko
ning Willem Hl, Koningin Wilhelmi
na en Koningin Juliana. Het zwaar-
tepunt ligt duidelijk bij Koningin
Wilhelmina. De geschenken, dié zij
bij alle gelegenheden en van vele
kanten ontving, waren vrijwel alle
voorzien van de fraaiste oorkonden.
Monnikkenwerk, waaraan dagèn en -
soms misschien wel weken en maan
den gewerkt was. Ze werden meestal
meerkleurig uitgevqerd, met begin
letters die op zichzelf kunstwerken
waren, miniaturen eigenlijk. Alle-'
maal handwerk, heel vaak in Ju
gendstil, met krullen en; andere ver
sieringen. Tegenwoordig biedt men
nogal eens geschenken aan met
voorgedrukte oorkonden.
Jong en oud hield zich in het verle
den met aanhankelijkheidsbetuigin
gen bezig. Zo stuurde in 1874, toen
Koning Willem III 25 jaar regeerde,
de vijftienjarige W. K. Schimmelpen-
ninck, er één, waarin hij. alle Hui
zen, die in de Nederlanden regeer
den, vanaf het Hollandsche Huis tot
het Huis van Oranje, nauwkeurig op
een rijtje had gezet, compleet met
alle namen. De .vrijmetselaars van
Semarang (Nederlands Oost-Indië),
scherpschutters, de Nederduitsch
Hervormde Gemeente van Apeldoorn
en Het Loo, gymnasiasten noch de
leden van een Engels comité verga
ten de Koning. De laatsten brachten
hem in '62 hulde met het oog op het
aanvaarden van de wet tot vrijma
king van de slaven in Nederlands
West-Indië.
De cadeaus, die Koningin Wilhelmi
na ten deel vielen, zijn legio. Zij
waren in de meeste gevallen van
oorkonden voorzien. 'Soms ook was
er zomaar een eenvoudige gelukwens
zonder meer bij, overigens wel weer
in een schone vorm. Zoals die van
de kinderen van de Christelijke
Wijkvereniglng 'Koning Willems-
huis' te Amsterdam bij haar achtste
verjaardag; die zo begint-
iisBta
Niemand bleef achter als er rond
Oranje wat" te doen was. De univer
siteiten, de kamers van koophandel,
de legeronderdelen, itrompetterskorp-
sen, fanfares, zangkoren, ieder, zong
zijn lied. Uit alle delen van de we
reld kwamen de felicitaties, tot cn
met Siam.
Toen Koningin Wilhelmina werd in
gehuldigd in '98 calligrafeerde bur
gemeester Tirtedn Nolthenlus van
Aoeldoom'hoogst 'persoonlijk een
oorkonde, die hem stellig een aan
zienlijke tijd van zijn gewone ambts
bezigheden moet hebben afgehoü-,
den. Nederlanders in het .buitenland
verklaarden eveneens hun liefde, Do
Hollandsche Kolonie in Genua
schreef in;1901 bij haar huwelijk-
'Hoewel verblijf houdende in den
vreemde, klopt hel hart der Neder-
londsche kolonie in Genua niet min
der warm'dan dat onzer landgenoo-
ten, die in'het Vaderland wonen,
voor hetgeen het wel en wee van
ons Vorstenhuis betreft'.
Rondom Koningin Juliana en Prins
Bernhard is het aantal caliografdeën
aanzienlijk geslonken. De tijden ver
anderden .'en wij met hen. Ook al
blijft het 'Oranjehuis, zoals, in de af-,,
gelopen weken ook weer gebleken
is, een grote plaats in de harten dér
Nederlanders innemen.
Een recente oorkonde Voor' Konin
gin Juliana en Prins Beihhard is
die van'het gemeentebestuur en de
burgerij yan Londen, bij: gelegen
heid van hun bezoek aan de Engelse
hoofdstad 'april '72. Wat verder te
rug gaat de oorkonde (21 november
'36) waarbij prins 'Bernhard werd
benoemd tot 'Bailiff Grand Cross of
the Order of the Hospital of St
John of Jerusalem',En nog weer
wat verder (30 april '27) die waar
hij koningin Juliana benoemd werd
tot, zoals - dat werkelijk heet, 'Broe
der in de koninklijke lijn van de il-
lustre Lieve Vrouwebroederschap te
's Hertogenboscb'.
Behalve al dan niet rijmende oor
konden kan men in Apeldoorn een
uiterst klein gedeelte zien van de
cadeaus, die de Oranjes in de loop
der jaren zijn aangeboden. Een der
kostbaarste daarvan is stellig het
zilveren Neptunusbeeld, dat het per
soneel van de Koninklijke Marine
offreerde toen Koningin Wilhelmina
in de echt werd verbonden. Ook een
klein aantal van de zilveren hamers,
troffels en soms spedebakken, die
gebruikt werden bij de vele gemet-'
selde eerste stenen, ontbreekt niet:
Verder dan nog een bescheiden se--
lectie uit de lederen albums, goud
op snee en ook weer gecalligrafeerd,
schilderijen en penningen, die de. le
den van het Koninklijk Huis ten
deel vielen,
'Een eeuw huldeblijken' duurt tot
29 december.
Voor oudren is Uw Vader Koning
en Uwe Moeder Koningin.
Maar schoon de kleinste in de Ou-
derwoning,
Zijl reeds voor ons Gij de Vorstin.
Een relatief simpele oorkonde verge
zelde de aanbieding van de gouden
koets, geschenk van de Amsterdamse
bevolking, ter gelegenheid van het
huwelijk van Koningin Wilhelmina
en Prins Hendrik. Vele waren de
huldeblijken in '48, toen koningin
Wilhelmina haar gouden regerings
jubileum vierde. Op de tentoonstel
ling ziet men onder meer een' déel
van de felicitaties van de vrouwen
van Nederland. Er zijn magnifieke
plaatwerken bij, maar ook heel sobe
re. De bedoeling ervan was echter
niet minder zuiver. Zoals de onopge
smukte gelukwens, die uit het Ve-
luwse Oldebroek kwam:
Waar bos en hei te zamen vloeit
Op onze Vale Ouw,
Betuigen wij, na vijftig jaar.
U. Koninginnne, trouw
SS
Van onze redacteur wetenschappen
Den HAAG De wereldvoorraden
aardolie worden aangesproken met
een snelheid die als hoger dan ge
wenst moet worden beschouwd. Elk
van de mogelijkheden om aan de toe
komstige energiebehoefte van de
wereld te voldoen (variërend van het
ontwikkelen van nieuwe olievoorra
den tot het gebruik op grote schaal
van zonne-energie) zal een buitenspor
ig beroep op het beschikbare kapitaal
doen. Daarom verdient energiebespa
ring alle aandacht
Met dit uitgangspunt is de stichting
toekomstbeeld der techniek bezig met
«en grootscheepse studie 'mogelijkhe
den tot energiebesparing in Neder
land', die volgend voorjaar gereed
moet zijn. Tot dit project waar onge
veer 75 deskundigen aan deelnemen,
werd vorig jaar besloten in overleg
met de toenmalige minister: van eco
nomische zaken Langman.
De richting waarin de stichting denkt
Is hiermee in korte tijd volledig om
gedraaid. Haar serie rapporten over
energievraagstukken begon in' 1971
met een studie van wat we allemaal
elektrisch konden gaan doen als stroom
aanzienlijk goedkoper zou worden.
Het nu aangekondigde rapport zal
aangevenhoe we met bestaande tech
nieken zuiniger kunnen doen, 'niet al
leen bij de huidige lage energieprijs,
maar ook bij de aanzienlijk hogere
die kan worden verwacht'. De studie
zal zich niet beperken tot de techniek,
maar ook de sociaal-economische kant
van het probleem omvatten. In de pe
riode 1972-1985, waarop het rapport
zich concentreert, zal het Nederlandse
energieverbruik bij ongewijzigd beleid
met 90 procent stijgen, aldus een
schatting van de samenstellers. Hoe
veel hierop bezuinigd kan worden,
kunnen zij in dit stadium nog niet
overzien.
Van een onzer verslaggevers
UTRECHT De verkoopbevorderen
de metboden van sommige geneesmid
delen fabrikanten worden door dokter
F. A. Bol in Medisch Contact, stevig
aangepakt. Bij het voorschrijven van
geneesmiddelen dienen alleen- medi
sche overwegingen te gelden,'schrijft
de hoofdredacteur van het weekblad
van de Maatschappij tot bevordering
der geneeskunst in een commentaar.
En als er twee gelijkwaardige medica
menten zijn, schrijf je het goedkoop
ste voor. Zo is dat tussen de zieken
fondsen en hun medewerkers gere
geld, En 'mochten de mazen van deze
overeenkomst in dit opzicht te wijd
zijn, dan moeten zij worden gedicht'.
Onlangs werd bekend dat een farma
ceutische firma tien procent van de
waarde der afgenomen goederen als
premie wil uitkeren in de vorm van
vliegtuigreischeques
Mussert. over potsierlijke, maar ge
vaarlijke, mannetjes als hij, en hun
kleinburgerlijke ontevreden aanhang
(de zwijgende meerderheid), dan was
het beter geweest dat de vertoning
niet onmachtig had vastgezeten aan al
overwonnen figuren. Die hadden voor
beelden kunnen zijn in een vrijer,
geestiger, actueler en raker spel. En
de, hier maar aangeduide,' bezwaren
waren er niet geweest.
Regisseur Peter Oosthoek heeft er wel
wat van gemaakt, met een volledige
inzet van het gehele gezelschap. Er is
een sober, maar steeds vlot verander
baar, toneelbeeld van Wim Vesseur»
met grote projectiewanden voor kleu
rige decors en stemmingsbeelden., of
voor mooi gezette 'schimmenspelen'.
Er is voortreffelijke, ironische* muziek
van Bob Zimmerman, met drie mede
musici, die in de toneelgebeurtenissen
geheel zijri opgenomen.. Er wordt
goed gezongen, vooral in de ensemble
nummers, die ook van beweging en
opstelling stemmig, of grappig of
schrijnend zijn. Er wordt uitstekend,
verrassend en soms schokkend, ge
werkt met geluiden op de'band. Er
gebeurt voortdurend wat en het is to
taal theater.
Jules Hamel, geen Mussert-type overi
gens, stuntelde, struikelde, stamelde
downachtig door alle Mussert-waan
en waanzin. Vermakelijk en knap. Eli-
Hij was een belachelijk mannetje
maar moeten wij daar na dertig jaar
nog zo om lachen? De geschiedenis
waaraan hij meedeed was niet zo
leuk. Zijn vijf voor Duits, zijn kleine
gestalte, het huwelijk met zijn tante,
en meer van die onbenulligheden, wa
ren maar bijzaken. Die kun jo niet
grappig stellen tegenover het lot der
jóden. Maar Adriaan Venema deed
het. Rotterdam, gesneuvelden, gefusil-
leerden, verhongerden, verwaarloosde
hij grotendeels. Conferenciers had bij
er wel bij, twee zelfs, maar een stevig
anti-NSBkarakter, dat de meerderheid
van ons. volk had vertegenwoordigd,
en het voortdurende gezonde,, satiri
sche. sarcastische tegenwicht had kun
nen zijn (wat een dramatische: kans)
had hij vergeten.
Mussert zag hij ais een zielig komi
sche speelbal van de omstandigheden,
maar de oorzaken en krachten daar
van vielen buiten zijn bereik. Wie,
gemakkelijk achteraf, wil spotten met
politiek onbenul moet dan toch poli
tiek benul tónen. Zeker als hij histo
rische figuren en feiten gebruikt
Brecht die wel van politiek en theater
afwist trof indertijd AdolfHitler, en
raak, maar die heette in zijn stuk Ar-
tuo Ui. Mussert hoeft allang niet
meer getroffen te worden. Als Cen
trum- toch had willen nakaarten (met
louter jokers) over hetverschijnsel
Sppgi
jlü-fi-ii"
httiWl
KiïaiSi&
MAASTRICHT De 68-jarige P. H.
Puts is bij een brand om het leven
gekomen.
De man, die invalide was. lag te sla
pen toen de brand uitbrak óp de eer
ste verdieping van een huis aan de
O.L. Vrouwewal. Hij moet door het
vuur verrast zijn. Zijn gezin wist zich
in veiligheid te stellen toen buurtbe
woners waarschuwden.
(ADVERTENTIE)
angola comité dacost astraat 88
amsterdam giro 699.657
En terecht, want deze thriller/comc-
die is een plezierig, lichtvoetig stuk
amusement, dat ook door dit gezel
schap de - nodige Franse esprit mee
kreeg in de voortreffelijke regie 'van
André van den Heuvel, die daarnaast
zelf de rol vervulde van de wat boer
tige visser, die ogenschijnlijk niet zo
slim, zijn huwelijk met de aantrekke
lijke Arlette te danken heeft aan zijn
vermeend bezit van een slordige
800.000 fr.
Daarvoor ging Arlette zelfs een huwe
lijk aan met een-man waarvan zij in
wezen niet hield. Het leek erop dat
Sebastien niet lang zou leven, maar in
het huwelijk wordt hij zo levenslustig
als het mar kan. Dan maar met ge
weld... tweemaal organiseert het lieve
vrouwtje een moordaanslag, maar bei
de keren loopt het op een mislukking
uit. Arlette's broertje Kiki, die ook al
niet schoon is. vindt dat zijn zus te
ver gaat en prompt raakt hij. dan ook
zelf in de knoei als de bóer het spel
doorkrijgt. Chis Baay als het wat zie
lige. maar slimme mannetje monsieur
Percier zorgt als de falende moord-
man voor de.meest kostelijke verwik
kelingen. Wiesje Bouwmeester draagt
het hare bij door aan het eind het
vuurtje op te stoken als de echtgeno
ten elkaar de rekening presenteren.
Kitty Jansen is een hartveroverend
vrouwtje ondanks haar boosaardig
complotteren cn verbluft door haar ge
raffineerde eerlijkheid. Arnold Gel
derman speelde een overtuigende Kiki
voor wie de gehele affaire uit de
hand liep. André van den Heuvel gaf
het nodige tegenwicht door zijn be
heerst spel. De opvoering is uitste
kend getimed en onmiskenbaar blijkt
het vakmanschap van Roussin gezien
de opbouw van het geheel. Ernst van
Altena zorgde voor een sublieme ver-'
talins.
sabeth Hoytink stond, daar sterk' én
strak naast als 2ijn vrouw-tante-moe-
der. Jacques Commandeur deed een
fanatieke van Geelkerken, Frans
Vorstman was, onder meer, een sinis
ters Bost van Tonningen. Andére op
vallende typeringen' zijn van Egbert
van Paridon (Seys Inquart), Frans
Koppers (Hitier) Dries Krijn (Himm
ler). De twee 'conferenciers' en humo
risten zijn Allard van der Scheer, die
het wel heeft, en Han Bentz van dén
Berg, die het niet haalt Dé andere
spelers moeten allen drie, vier vijf
typtjes neerzetten. Er is lang en hard
en goed aan gewerkt het is Centrums
grootste show geworden, aan de vorm
mankeert het niet maar de inhoud,
de bedoelingen en de smaak, zijn voor
mij twijfelachtig gebleven.
Gisteren wilden deKamerleden ran
de gelegenheid gebruik maken om
een bezoek aan het Oostduitse grens
gebied te brengen. Een van de Ka
merleden dr. B. de Gaay Fortman
weigerde dit echter. Hij meende dat
een bezoek 'van Nederlandse pdHe-
raentariers aan het grensgebied, ge
zien ook légen'de achtergrond van de
oefening, als een provocatie kan wqr»
bemoeid met de troepen te velde, en
den opgevat. De Gaay Fortman, heeft
zich daarom gisteren in zijn eentje
hij heeft de grens-gelaten voor wat ze
was. -v f-
De "oorlog', die donderdagmorgén bij
het ochtendgratrwen uitbrak, en die
gevoerd wordt onder de haam 'Big'
Ferro' woedt in een gebied dat ander
half miljoen ha groot is. Het gebied
ligt tusen de steden Hamburg. Bre
men en Hannover. Aan de oefening
nonen deel 24.000 Nederlanders,
15000 Duitsers, 750 Amerikanen en
750 Belgen. Driehonderd scheidsrech
ters. volgende gevechtshandelingen op
de voet (niet te voet).
Bij de oefening zijn 1900 rupsvoertui
gen, 200 gevechtsvliegtuigen en een
aantal lichte voertuigen betrokken.
Voor vervoer waren 8800 railvoertui
gen nodig.
Het gehele machinepark slokt gedu
rende deze oefening 1800 ton brand
stof. De 'oorlog' gaat zes miljoen gul
den kosten. Luitenant generaal Meïjn-
derts (commandant van het eerste, le
gerkorps) heeft het centrale comman
do over Big Ferro.
Tijdens een nachtelijke persconferen
tie zei generaal Meijnderts onder
meer dat de sterke evolutie van. de
voertuigen en "de grote omvang van
de oefeningen, steeds, uitgebreider oe
fenterreinen noodzakelijk maakt Niet
temin meende hij daLldejae- oefenter
reinen in ons land broodnodig zijn.
Gedurende het weekeinde komt minis
ter Vredeling een kijkje 'nemen bij
hot militaire bedrijf in noord Duits
land. Vlak voor het qinde van de oe
fening is ook een-bezoek van prins
Bernhard te verwachten.
HILVERSUM NOS-vootzitter E. A.
Schttttenhelm is erg teleurgesteld
over de houding van minister Vin
Doom ten aanzien van de financie
ring van de nichtultzendingea op-Hil
versum 3. Volgens de NOS moet het
geld voor deze zendtijduitbreiding van
de overheid komen, maar de minister
voelt daarvoor niets: hij meent dat in
de begroting van dit jaar (340 mil
joen) maar ruimte voor de nachtuit-
zendingen gevonden moet worden,
'De opvatting van de minister zou
doen vermoeden dat wij ruim ln ons
jasje zitten en zou bovendien de ge
loofwaardigheid van de begroting aan
tasten', zei de heer Schttttenhelm gis
teren in de vergadering van het NOS-
bestuur.
Enkele bestuursleden betwijfdden hët
nut van nachtuitzendingen, waarnaar
volgens ben nooit een onderzoek, is
ingesteld. Nog meer twijfels waren er
over het nut van nieuwsuitzendingen
ln de nachtelijke uren. AVROvoorat»
ter M. J. Keijzer en NCRY-voorzitter
Ozinga veronderstelden bovendien dat
dit een erg dure zaiak zal worden.
Programmacommissaris mr. J. W.rA.
Wagenaar zei dat het ANP overigens
nog niet onmiddellijk vanaf 1 oktober
nachtelijke nieuwsbilletins zal kunnen
verzorgen.
Het NOS-bestuur stemde in met plan
nen om een parkeergarage voor ne
genhonderd auto's te bouwen; kasten
6.8 miljoen gulden. AVRQ-voorritter
Keijzer was tegen: hij vindt dat er
meer gebruik van openbaar vervoer
gemaakt moet worden.
