Commentaar
Ook bij oliecrisis
is rol Limburgse
mijnen
Kleuter- en basisschool: samen of apart
1
'Autoloos' in Tunesië
Huisvrouwen in de zorgen
Kerk en auto
Onbegrijpelijk
Yoor ton aan
jassen gestolen
Principieel
Weinig regen
mttBm
^r^a^port en
Verslag van een
brede discussie
in Groningen
TROÜV/KVARTET VEXJDiAiG 9 NOVEMBER 1973
BINNENLAND T5/K7
Vraag
Gering
Van onze onderwijsredactie
GRONINGEN Minister Van Kemenade heeft gisteren een boekje
gekregen dat hem tot nadenken zal stemmen. Het beekje doet ver
slag van een serie discussies over het onderwerp 'Samen of apart',
waarmee dan bedoeld is: moeten kleuter- en basisschool worden sa
mengevoegd, of kunnen ze beter naast elkaar blijven voortbestaan.
Begrip
"anp/KNMI S-11-73 13 «ur
Zürich
aanhoudend zacht
onder redactie van loessmil
jjjjgLj,
Staatssecretaris Van Huiten is met de
versoepeling van het zondagse rijver-
bod de geestelijken eti kerkgangers zo-
ver tegemoet gekomen, dat het hun
nauwelijks meer mogelijk is, aan het
onkerkelijk deel van de natie een
voorbeeld van oppassend gedrag te
geven op de nog volgende autovrije
zondagen.
.Aan bejaarden en gehandicapten
wordt terecht niets meer in de
weg gelegd om voor de kerkgang van
een auto gebruik te maken. Wie lan
ger dan een uur moet fietsen om zijn
kerk tc bereiken, mag de auto nemen.
Predikanten en priesters die voor het
vervullen van hun preekbeurt moeten
reizen en dat niet per openbaar ver
voer kunnen doen, komen voor ont
heffing van het rijverbod in aanmer-
-king.
Wat ons betreft, is er dan ook vol
strekt geen behoefte meer aan dc mo
tie'van de SGP-afgevaardigde in de
Tweede Kamer Van Dis, die een auto
matische ontheffing bepleit voor gees
telijke verzorgers in bun ambtsbedie
ning. De staatssecretaris wil daar
terecht niet aan beginnen. Anders kan
iedereen wel aankomen met het ver
haal dat hij 'geestelijk verzorger' is.
Bovendien, zo heeft de heer Van Hul-
ten gezegd, kan een predikant of
priester die in nood geestelijke bij
stand moet verlenen, maar niet over
een ontheffing of een rijvergunning
beschikt, zich altijd nog beroepen op
een situatie van overmacht.
Toch vond de heer Van Dis het gis
teren nodig, zijn motie opnieuw tot
volgende week aan te houden, zodat
hij de kat nog even uit de boom kan
kijken. Hij heeft nu in een debat
maar liefst vijf termijnen ge
bruikt en het is geenszins uitgesloten,
dat volgende weck de zesde volgt Wij
begrijpen niet, waarom de Kamer hem
dit alles heeft toegestaan en waarom
zij de motie gisteren niet heeft afge
stemd. Wij begrijpen niet, dat met na
me dc confessionele fracties zich niet
wat meer bezorgd hebben gemaakt
over de goede naam van kerken en
kerkdijken in Nederland, over wie nu
natuurlijk wordt gezegd, dat ze
drammers zijn, die altijd het onderste
uit de kan willen hebben.
In een recente tv-uitzending van het
Gereformeerd Politiek Verbond waren
een paar opmerkelijke uitspraken te
beluisteren. In de eerste plaats laakte
een van de sprekers al die predikanten
en .geestelijken die Zich denigrerend
uitlaten over beroepsmilitairen. We ci
teren niet letterlijk, maar daar kwam
het op neer. Kan een christelijke partij
zich zoiets zonder enige vorm van be
wijs veroorloven? Welke predikanten
zijn hier bedoeld?
Een tweede treffende uitspraak was
afkomstig van de heer Jongeling. Hij
sprak over de olieboycot en zei toen
ongeveer: en zo haalt God een streep
door onze welvaart, en dat zes weken
nadat de regering in dc Troonrede
heeft laten uitkomen, Zijn hulp niet
nodig te hebben. Met deze laatste
woorden bedoelde de heer Jongeling
uiteraard het schrappen van de woor
den over Gods hulp aan het einde van -
de Troonrede. Hij noemde daarbij ook
nog even de naam van de AR-rainister
De Gaay Fortman als iemand die
daarvoor mede verantwoordelijk was.
Hij had er nog meer kunnen noemen.
Waarom hij zich tot die ene minister
beperkte, zal velen zijn ontgaan.
Afgezien van het feit dat men uiterst
voorachtig moet zijn om de Here
God alles te laten doen (in het ver
leden verdedigden tirannen hun optre
den met een beroep op God of de
voorzienigheid; hoewel: alleen, in het
verleden?) rijzen hier klemmende vra
gen. Hier is toch wel erg onzorgvuldig
dc naam van de Here God gebruikt
De heer Jongeling suggereerde duide
lijk dat er verband zou bestaan tussen
de olieboycot en de ook door christe
nen verdedigde weglating van een ste
reotiepe verklaring van afhankelijk
heid van God in de Troonrede.
Waarom maakte hij cr anders gewag
van, dat het ene feit zich zes weken
na het andere voltrok?
Met die weglating aan het slot van de
Troonrede hebben althans de christe
nen niet willen zeggen: wij kunnen het
wel zonder God. Dat weet iedereen.
Straft God dan deze weglating? En
hoe weet de heer Jongeling dat?
Naar onze mening is die olieboycot
een' straf van de Arabieren. Zij be
straffen daarmee een Nederlands
standpunt ten aanzien van Israël, dat
door de heer Jongeling wordt gedeeld-
Wie daaraan denkt, zal de uitspraak
van de heer Jongeling helemaal niet
meer kunnen begrijpen. Want de heer
jongeling zal toch niet vinden, dat dit
standpunt God onwelgevallig is?
SCHOONEBEEK Inbrekers hebben
gisternacht uit de fabriek van Enge
len lederen kleding bv in Scheone-
beek voor honderdduizend gulden aan
suède en nappa-jassen gestolen.
De daders hadden een ruit stukgesla
gen om de fabriek binnen te komen.
In oktober van dit jaar werd uit de
zelfde fabriek ook al een party suede
en nappa-jassen ontvreemd.
Van een onzer verslaggevers
HEERLEN Nu het ernaar uitziet, dat Nederland het wat zui
niger aan moet doert met zijn energie, mede als gevolg van het
Arabische oiie-embargo, wordt de roep om de Limburgse mijnen
tocb draaiende te houden sterker. De Staatsmijnen zien daar ech
ter geen brood in. 'De Limburgse steenkolen zijn uitgespeeld,*
'Ook een oliecrisis verandert daar niets aan.'
Dit schrijft DSM In een brochure
over de op handen zijnde sluiting
van de laatste mijn, de Emma/Hen
drik. Hoewel het theoretisch moge
lijk is om met behulp van veel men
sen en ten koste van zeer veel geld
de kolenproduktie in Limburg voort
te zetten, ziet DSM onoverkomelij
ke praktische bezwaren. De thans
nog aanwezige kolenreserves zijn
verloren en kunnen niet opnieuw
worden aangesproken dan tegen uit
zonderlijke hoge kosten. Gedacht
moet worden aan enige honderden
miljoenen guldens voor de produk-
tie van een miljoen ton kolen per
jaar. Daarnaast zouden de hoeveel
heden steenkool, die na zo'n 'kracht
toer' uit de Limburgse bodem wor
den gehaaid, geen rol van betekenis
kunnen spelenln de totale energie
voorziening van Nederland.
Bovendien zou, aldus.DSM, het nog-
jaren duren voordat een aflopende
mijn op de Emma/Hendrik produce
ren nog maar twee kleine pijlers)
weer een redelijk produktieniveau
kan halen. Bij de nog 'maagdelijke'
staatsmijn Beatrix zou het bereiken
van een eerste produktie minstens
drie jaar vergen
Hierbij wordt verondersteld dat er
voldoende mijnwerkers beschikbaar
zijn. En dat is nog maar de vraag,
aldus DSM. Wanneer men bestaande
mijnwerkersmilieus laat afvloeien
is het onmogelijk op korte termijn
een nieuwe mijnwerkersbevolking te
scheppen.
Daaraan verandert ook een dringen
de behoefte aan energie niets. De
mijnarbeld heeft nn eenmaal het ka
rakter van een traditie, zo stelt
DSM.
Ook het inschakelen van. grote aan
tallen buitenlandse arbeidskrachten
om de mijnen draaiende te, houden
biedt nauwelijks soelaas. In het ver
leden is gebleken, dat voor een goe
de bedrijfsvoering het percentage
buitenlanders in de prödüktieafde-
lingen niet hoger mag zijn dan on
geveer 25. Op de totale personeelsbe
zetting van een mijn is dat maxi
maal zo'n tien procent.
Gesteld dat deze problemen oplos
baar waren, dan zou de betekenis
van de Limburgse steenkool aan de
nationale energievoorziening uiterst
gering zijn. Uit de cijfers van de af
gelopen jaren blijkt dat het steen-
kolenverbruik zowel absoluut als re
latief sterk is gedaald. Bij'normale
ontwikkeling is het energieverbuik
zal qua volume het vsrbruik van kb-"
rol uitgespeeld
len zich stabiliseren op een hoeveel
heid die gelijk staat met vijf mil
jard kubieke meter aardgas. Dit is
voornamelijk een gevolg van het co-
kesverbruik in de staalindustrie. Op
den duur zal het verbruik van steen
kool in de huisbrandsector, tn de
verwerkende Industrie en bij de
stroomopwekking tot vrijwel nul te
ruglopen.
In 1980 zal steenkool (inclusief im
portkolen) nog maar ongeveer 3.5
procent van de totale energiebehoef
te in Nederland kunnen dekken. In-,
dien de mijn Beatrix ln produktie
zou komen en bovendien een of
meer -Zuidllmburgse mijnen open
zouden blijven, zou - theoretisch -
over enkele jaren niet meer dan
rond drie miljoen ton steenkool per
jaar gedolven kunnen worden. Een
percentage, dat niet groter is dan
ongeveer twee procent van het tota
le energieverbruik in Nederland in
1980. Dit zou in geen enkele, verhou
ding staan ten opzichte van de in
spanningen en'het geld dat voor re
alisering daarvan nodig zal zijn.
Voor ministers die vol zijn van grote
plannenkan het geen kwaad eens te
luisteren naar de stem van het volk.
Het probleem is alleen dat het vaak
moeilijk Is dat stemgeluid op te van
gen. Een minister krijgt de hele dag
onderwijsdeskundigen en onderwijsor
ganisaties op de stoep, hij wordt bij-'
gestaan door een heirleger van ambte
naren, maar boe kan hij weten wat er
onder de mensen leeft?
Het is de verdienste van de Regionale
Omroep Noord en Oost (RONO) dat
zij een poging gedaan heeft het volk
stem te geven. De radio, ook de Hil-
versumse, maar zeker de regionale, Is
er steeds meer op uit de luisteraars
zelf aan het. woord tc laten. Een pro
grammamaker die zichzelf respecteert
laat zich tijdens de uitzending-opbel
len door luisteraars en treedt uitvoe
rig met hen in discussie. Dat is het
minste. Maar dc Rono is nog een stap
je verder gegaan. Bij het project 'Sa
men of apart' zijn vele scholen, on
derwijzers, kleuterleidsters en ouders
betrokken geweest De reeks radiouit-
zendingen waarin zij aan het woord
kwamen werd,afgesloten met een dis
cussie-dag op 7 juni in Groningen.
Zeshonderd mensen waren daar: onge
veer 240 kleuterleidsters. 240 onder-
wijzere,. 90 ouders en 30 'deskundi
gen'. In het nu door Wólters-Noo.rd-
hoff uitgegeven verslag staat nog eéns
duidelijk dal de deskundigen 'noch in
aantal, noch in discussie' de anderen
hebben gedomineerd.
Zo ls het dus gelukt ouders, onderwij-
zens en kleuterleidsters aan dc praat
tei'krijgen 'over de grote 'beleidsdoe
len' die een minister nastreeft èn die
in Den Haag verpakt worden met du
re woonden als 'integratie van. kleu
ter- en basisonderwijs'. Het probleem
is gewoon: saiucn of apart.
Wie de verslagen van de discussies in
Groningen nicest ontdekt dat de
mensen in de praktijk, best begrijpen
waarom kleuter- en basisschool nau
wer moeten samenwerken. Je kunt
het een kind niet aandoen dat het na
twee jaar overgeplant wordt naar een
heel andere school. Je kunt hem niet
opschepen met de moeilijkheden die
zo'n overgang meebrengt Voor onder
wijzeressen- van de eerste' klas-is het
om wanhopig van te worden als ze
zien dat tien procent van de eerste
klassers deze sprong over het brede
water «iet baalt en bi op zevenjarige
leeftijd met een nat pak thuis komt
Meer- overleg tussen kleuter- en basis
school is wed het minste wat je doen
kunt om deze overgang te vergemak
kelijken. Maar waarschijnlijk moet je
verder gaan: je moet ondarwijspro-
'granima's maken'die een kind in staat
stellen zich In een doorlopende lijn te
ontwikkelen. Dat betekent waarschijn
lijk toch: één school.
Dat zeggen de deskundigen natuurlijk
al jaren. Prof. dr. L. van Gelder heeft
het in Groningen ook weer betoogd.
Maar dan is het wed goed je te reali
seren -dat zo'n operatie op papier mak-
keiijker is uit te denken dan in de
praktijk uit te voeren.
iEen paar punten, die in f--*>nbigen
naar voren kwamen. De heer J. Sinne-
ma: 'U moet niet vergeten dat hier
duizenden leerkrachten bij betrokken
zijn, die een bepaalde opleiding hebt
ben gehad, een bepaalde houding ln
deschool hebben gekregen, die je
niet van vandaag op morgen kunt ver
anderen. Het is trouwens de vraag of
die: verandering van buitenaf wel ge
wenst is en of deze niet van binnen
uit moet komen'. Een ander wijst op
het grote sta?usverschil tussen onder
wijzer en kleuterleidster. Er is een
psychologische barrière die moeilijk
te overwinnen zal zijn. Zo zijn er
meer problemen. Wat te beginnen
met dè oude gebouwen? Kun je-twee
scholen samenvoegen die een''paar ki
lometer uit elkaar staan? Moet je niet
eerst de opleiding van kleuterleidsters
en onderwijzers veranderen? Hoeveel
moeten die nieuwe leerkrachten gaan
verdienen? Enzovoorts.
Dat zijn praktische vragen en die zijn
moeilijk genoeg. Maar er zijn ook
meer principiële vragen. Als kleuter
en basisschool één worden, betekent
dit dam dat het oOk in de kleuterleef
tijd met spelen gedaan is? Worden
kinderen van vier dan al helemaal af
gericht op leerprestaties? Gaan we
dan niet liet kleuteronderwijs (dat
zich volgens sommilgen ln de laatste
jaren meer vernieuwd -heeft dan enig
ander onder» ijstype) óok het intellec
tualistische stempiel, opdrukken. waar
aan de rest van het onderwijs zou lij
den?
Zulke en andere vragen zijn er om op
te lossen. De experimenten met de sa
menvoeging van kleuter- en basisscho
len die de minister volgend jaar wil
beginnen kunnen alvast de nodige er
varing opleveren.. Maar dan nog zal
het de vraag zijn hoe je een op zich
zelf goede gedachte (het kind la ge
baat bij een doorlopend leerprogram
ma) op al die duizenden scholen in
gang doet vinden.
Van onze weerkundige medewerker
Op het gemiddelde weer in oktober,
volgens sommigen de sleutelmaand ten
opzichte van de winter, kijken we nog
graag even terug. De barometers ston
den boven normaal nabij de Britse ei
landen en op IJsland en Groenland.
De luchtdruk was gemiddeld te laag
boven New-Foundland, de Middelland
se Zee en in een zóne rondom de
Noordpool van Nova Zembla.tot het
■westen van de Verenigde Staten.
Een paar cijfers: De gemiddelde
luchtdruk in Danmarkshavn aan de
Groenlandse oostkust op 17 gr. NB
was 1017 millibar tegen 1010 mb nor
maal De gemiddelde temperatuur ts
boven normaal geweest van noord-Ca
nada tot hgt westelijk deel van de
Britse eilanden, maar het was te koud
in Scandinavië, noordwest-Europa en
ten zuiden van New-Foundland. Ter
illustratie: de gemiddelde etmaaltem-
peratuur van, alweer, Danmarkshavn,
was -15,3 graden Celsius tegen nor
maal -12,7 gr. C. en aan de zuidpunt
1,2 gr. C. tegen normaal 2,4 gr.
C. In Reykjavik was het flink nat in
oktober met 137 mm tegen 97 mm nor
maal
De huidige luchtdrukverdeling wordt
gekenmerkt door een vrij groot lucht-
drukverval van zuid naar noord: 1036
mb boven west-Frankrijk en tijdelijk
962 mb bij IJsland, maar gisteravond
om 7 uur alweer 973 mb nabij Reykja
vik. Een schip ten noorden van IJs
land rapporteerde donderdagmiddag
grondmist na sneeuwval bij een lucht
temperatuur van 1 fir. C-, een wa
tertemperatuur van +5 en een
dauwpunt van -12 gr. C. Daarbij was
de, wind stormachtig uit het noordoos
ten.
Bij een als hierboven geschetst isoba-
renverloop is de wind in een brede
baan van de oceaan tot over het con
tinent zuidwest tot west, en wordt be
trekkelijk zachte oceaanlucht aange
voerd. De middagtemperaturen komen
hierin tot 10 d 13 gr. C. Op verschil
lende plaatsen in Engeland werd. het
gistermiddag 15 gr. en een station aan
9 MftAKST
HBO& TUNIS1
max. neer-
temp. slag
Amsterdam
zwaar bew.
13
0
De Bilt
geheel bew.
12
0
Deelen
geheelbew.
13
0
Eelde
geheel bew.
12
0
Eindhoven
motregen
12
0.1
Den Helder
half bew.
12
0
Luchth. Rtd.
zwaar bew.
13
0
Twente
geheel bew.
13
0
Vltssingen
zwaar bew.
12
0
Zd.-Limburg
geheel bew.
12
0
Aberdeen
zwaar bew.
16
0
Berlijn
'geheel bew.
10
1
Frankfort
geheel bew.
7
0
Genève
onbew.
9
0
Helsinki
regen
5
0.5
Innsbrück
sneeuw
5
0.1
Kopenhagen
zwaar bew.
10
0
Lissabon
onbew.
18
0
Locamo
licht bew.
11
0
Londen
zwaar bew.
15
0
München
regen
4
0.6
Oslo
zwaar bew.
9
0
Split
zwaar bew.
14
0
Stockholm
licht bew.
7
0.2
Wenen
regen
7
0.1
geheel bew.
5
1
Casablanca
half bew.
21
0
Istanboel
geheel bew.
10
5
Tunis
licht bew.
18
0
de Schotse oostkust bracht het zelfs
tot 17 gr. C.
Van tijd tot tijd komt ex een front
mee, dat de Noordzee passeert en aan
leiding geeft tot wat regen en motre
gen, co oral in het noorden van het
land. Maar een hogedrukuitloper tot-
de Alpen houdt de neerslag over het
algemeen binnen de perken en op
veel plaatsen komt er niet veel van.
Pas op de Uebriden werd gisteravond
2 tot 4 mm neerslag gemeten, in het
uiterste noorden van Schotland 7 mm
en op IJsland 4 tot 5 mm, maar in het
Noorse Bodö 26 mm en Bergen 28 mm.
Ook de wind haalt minder sterk uii
dan aanvankelijk verwacht: matig, af
en toe krachtig.
aoNNia
m'iU'iv
REGEN
MPftm Mi u.oe V**
SNEEUW
ONWEER
BEWOLKING
B BM1IW.
10 HOL TSMft.
WINDRICHTING
HOOG WATEB 11 november viisslngen
1.52-14 01 Haringvlletslulzem 3.29-19.03 Rot
terdam: 4.39-16.07 Schevenlngen: 3.00-15.19
tJmuiden: 3.33-15.52 Den Heltier: 8.05-20.24
Harlir.gen: 10.10-22.3» Delfzijl; 12.06
dicMbij
Terug naar de fiets in Holland-
Dat staat er boven deze uit Neder
land afkomstige foto, afgedrukt in
de Tunesische krant Sabahwat
zoveel betekent als 'Morgenoch
tend'. Onze sociaal-economische re
dacteur. Hüub Elzerman, op huwe
lijksreis in Tunesië, bracht deze
krant, gedateerd op 3 november
1973, bij zijn terugkeer naar. .Ne
derland, mee. Afgereisd nog voor
dat er sprake 'was van een Arabi-
sche olieboycot 'en in dat land ver
stoken van enige voor hem leesba
re krant, keek hij wel vreemd op,
toen hij daar een krant tegen
kwam, waarin bovenstaande foto
stond, afgedrukt met daarop het
voor hem wel leesbare opschrift
Huur fiets voor autoloze zondag',
dat een handige Amsterdamse rij
wielhandelaar, een dag voor de au-
tolozè zondag, «oor zijn winkel
had neergezet.
In het bewuste stuk schrijft de re-
dactie vaA. deze Tunesische krant,
dat komende zondag (4 november
was dat) de Nederlanders allemaal
weer op. de fiets moeten, ómdat de
Nederlandse regering een rijver
bod voor auto's heeft afgekondigd
voor die dag. Dit in verband met
de Arabische olieboycot.
Het blad, dat zich politiek niet
over deze kwestie uitlaat, schrijft
verder, dat de Nederlanders, als ze
zondag op visite willen of op zie-,
kenhuisbezoek, maar een fiets moe
ten huren, als ze er zelf geen heb
ban. De olieboycot levert voor de
Nederlandse economie een groot
industrieel probleem op en dat met
name voor Rotterdam. De regering
is dan ook druk bezig met de pro
blematiek rond het Midden-Oosten,
aldus Sabah, dat verder nog weet
te melden, dat de minister van jus
titie heeft gezegd, dat het autorij
den op zondag echt niet kan en
dat op overtreding van het rijver
bod een zware straf staat van
maximaal zes jaar gevangenisstraf
subsidiair 25.000 gulden boete.
Hoe men ook tegenover- de Arabi
sche olieboycot staat, een, ding
■wordt steeds duidelijker: we: fiet-
■sen niet voor niets.
De jongere hulsvrouw (tot 24
jaar) maakt zich veel méér zorgen
dan haar oudere collega. Dat blijkt
uit een onderzoek van de 'NV Ne
derlandse Stichting voor Statistiek,
die meldt dat de jongere huisvrou
wen een veel hogere 'zorgscore'
hebben. Over de - gezondheid van
de kinderen maakt 58 procent van
de jongere huisvrouwen zich zor
gen (die zorg neemt bij het ouder
worden af om plaats te maken
voor zorgen over het gedrag van
de kinderen). Over de eigen ge
zondheid maakt bijna de helft van
de huisvrouwen zich zorgen (47
procent, en dat is voor alle leeftij
den gelijk). De huisvrcuwen tus
sen de 50 en 04 jaar is het meeste
bezorgd over de gezondheid van
haar man.
Zorgen heeft de huisvrouw dik
wijls' over het gedrag van haar
echtgenoot; uit het onderzoek
blijkt dat de jongeren het meest
geplaagd worden door zorgen op
dit punt
Van de jongere huisvrouwen loopt
21 procent rond met zorgen over
het gedrag van de, man. Neemt..}
men. alle huisvrouwen tezamen, dan
is ongeveer een óp de acht bezorgd
over hét gedrag van de echtgenoot.
Deze grótere bezorgdhei d van del?
jongere huisvrouw hangt waar-t;
schijnlijk nauw samen met het feit
dat zij zich. ook het mééste zorgen J
maakt over haar verhouding met
de echtgenoot Van de jongere
vrouwen heeft achttien procent
zorgen over de huwelijksverhou
ding, van alle huisvrouwen samen
negen procent
De jongere huisvrouw heeft het
eveneens het moeilijkst in haar re
laties met anderen (ouders, familie
en buren).
Zij is ook minder gerust op de fi
nanciële'kant van het leven: dertig
procent maakt zich zorgen over het
betalen van rekeningen (gemiddeld
21 procent).
Er zijn aanwijzingen, zegt het on
derzoekinstituut dat de jongere,
huisvrouw nog op zoek is naar
vastheid in haar leven en dat zij
daarbij op uiteenlopende terreinen
moeilijkheden ondervindt.
©P/B
CtriMMU
w m
Zonder omwegen
