O
S,
Dronken
Proloog met
première
in Quibns
i
m
Op heterdaad
betrapt
nederlandt
tv/radio
ZATERDAG 3 JANUARI 1976/HET VRIJE VOLK/PAGINA 2
A
wm
jcW -
De temperatuur in het bedrijfje is gestegen, vader en zoon gieten het aluminium in de
vormen.
Pieter Langeveld (65) aan het draagijzer meet de kroes.
(door BRAM UIL)
'CHEEDAM herbergt vele bijzondere ambachtelijke
bedrijfjes. Ze liggen vrijwel alle verstopt in 'de stad.
Het lijkt wel of de Schiedammers niet willen weten
dat ze bestaan. Dat is vast de angst om te worden
aangezien als een stad die jaren achterop is gebleven.
Matrijs te dui^r
Het gieten
JX:'
150 kilo
Het vormen
Redactie
editie Schiedam:
Hoogstraat 76
Schiedam
Telefoon
(010) 265205
266646
Zoon Peter op de zolder tussen de mallen; rechts onderin
ligt nog een hoedenvorm.
P 15-jarige leeftijd wordt
Pieter Langeveld (65) op het ge
meentehuis van Keihei ge
vraagd of hi; een vak wil leren.
Door bemiddeling van de ar
beidsbeurs komt hij in de giete
rij van de scheepswerf Furness.
Daar gieten ze vooral giganti
sche scheepsschroeven. Hij leert
er in zeven jaar het vak en gaat
bij Meyer en Stegman klein
werk vormen en gieten. Hij
maakt dan o.a. consoles voor Ja-
min. sierwerk en zinkplaten met
rust in vrede.
Na de Tweede Wereldoorlog
begint hij voor zichzelf op de
Noordvestsingel in Schiedam. In
de „konijnenbuurt" zoals Schie
dammers het daar noemen door
de hofjes en steegjes, giet Pieter
hoedenvormen, want in die ja
ren draagt bijna elke vrouw een
hoed. Op een paar passen af
stand van zijn bedrijfje ligt de
Sociale Werkplaats.
Als de buurt wordt gesaneerd
zoals dat heet wordt Pieter ge
dwongen te verhuizen naar de
oude veterfabrick aan de Dara-
iaan in Kethel. Maar ook daar
wordt gesaneerd. Na onenigheid
met een compagnon vestigt hij
zich in de Kreupelslraat. En
driemaal is scheepsrecht: met
een schamele 5000.- verhuis-
vergoeding trekt een vermoeide
Pieter naar de Nieuvvstraat. Be-,
halve zijn dagelijkse werk heeft
hij dan "s avonds de bedrijfs
ruimte geschikt gemaakt van
zijn nieuwe adres. Zijn zoon Pe
ter (26) komt helpen als hij de
Technische school heeft doorlo
pen en besluit te blijven. Met
z'n tweeën werken ze flink
door. De orders blijven gestadig
komen.
5
t
En dan komt er een domper
op het nijvere ambacht. Het
pand Hoogstraat 196 verwisselt
van eigenaar en daar is de
Nieuvvstraat 45b de achteruit
gang van. Die heeft de nieuwe
eigenaar nodig. Er zal nog veel
gepraat moeten worden tot er
een akkoord is bereikt. Er is nu
nog een sfeer van vertrouwen.
En dan wordt het opnieuw ver
huizen
duktie in stof en hitte. Het is
een bijzondere produktie. Want
Pieter cn Peter Langeveld gie
ten hun vormen nog in de aar
de.
We volgden twee dagen pro- !lll!lllliiilllllllllllllilllill!tlllilltll!lll!i!l)ltlllltlll
Pieter en Pe Ier
Er komt wel eens iemand de gieterij
binnen met een voorwerp m de hand.
Die vraagt dat even af te drukken in de
aarde en te gieten. Kijken of dat leuk
wordt Vader en zoon Langeveld vragen,
dan. altijd of meneer even wil wachten.
Dat wordt een lange zit. Vormen en
gieten is met zo eenvoudig als zandtaar
ten bouwen.
gieten nog
vormen in aarde
Tussen de etalages met televisietoestellen en gasfornuizen-zit een
vale bruin geverfde deur. Aan de overkant daarvan vernauwt De
Waag de doorgang van de Nieuvvstraat, Er zit een emailie bordje
van de Metaalunie op die deur. Nummer 45b, het adres van een van
de allerlaatste gieterijen in Nederland die nog werken met de hand,
mallen en Brussels aarde.
Als je de bruine deur door
gaat loop je door een steegje,
passeer je een tweede deur, een
stikdonker gangetje en een der-,
de deur. Dan sta je in een met
bruingeel stof bedekte bedrijfs
ruimte. Hecht voor je uit hangt
een mechanische zeef. In de
hoek ligt de met de schop plat
geslagen aarde opgetast. Er
staan twee raamwerken om
eenvoudige vormen door middel
van een krik af te drukken. Ze
kunnen zelden gebruikt worden.
Achter het muurtje wat de
rutmte breekt staat de smelto
ven, verzonken in een betonnen
put met stalen platen. De oven
werkt op gas. In .de uiterste
hoek van de ruimte zie je een
werkbank, een ijzerhntzaag en
een slijpsteen. Er is nog een
soort keukentje waar een kof-
fiezetapparaatje pruttelt. De
transistorradio staat zachtjes
aan en vader en zoon zitten ge
knield bij hun vormen.
Pieter Langeveld vertelt hon
derduit over zijn vak. Geen
moeite is hem teveel Hij vertelt
het desnoods drie keer. Er ko
men hier immers bijna 'nooit
bezoekers. Alleen de oude op-
windbare klok, waarvan de wij
zers en de cijfers door stof en
roest nauwelijks meer leesbaar
zijn, vertelt dat de tijd doorgaat.
De Langeveld's zijn rustige en
harde werkers. Er vait binnen
niets waar te nemen van het
warrige en haastige buiten.
Er zijn misschien nog een der
tig van dit soort gieterijen in
ons land. Maar dat zijn bijna
allemaal koper- en ïjzer-giete-
rijen. Het grovere werk noemt
Pieter dat. Het gieten van alu
minium stelt hoge eisen aan de
gietvorm, het is fijn werk. En
het heeft de naam Langeveld
groot gemaakt
De tijd heeft het werk na
tuurlijk veranderd. Si ids sep
tember 1971 wordt er r.iet meer
met een cokesoven gesmolten
die een mud of tien b -andstof
per vier weken nodig had. Nu
staat de cokesoven naast de
werkbank Want weten doe je
her maar nooit....
Het vormen gebeurt in ijzeren
ramen waarin de mal wordt ge
plaatst. De mal wordt rondom
opgevuld met aarde die als
merkwaardige eigenschap heeft
dat als je het in de hand sa
mendrukt er een hechte bal ont
staat. Het heeft een vettig ka
rakter en het wordt gewonnen
in de mergelgroeven van Belgie.
Het Brussels aarde zoais het
wordt genoemd is meer d,n eén
keer bi) het gieten te gebruiken.
Om de mal heen "wordt de
aarde met de hand gezeefd,
want de kleinste oneffenheid
kan het gladde oppervlak van
het gietsel aantasten. De aaide
wordt aangediukt met een
spitsstamper en een platstamper
voor de toplaag Dan met een
stalen liniaal gelijk met de bo
venrand van net raam afgesne
den. Met een blaasbalgje wot-
den de propjes aarde weggebla
zen die mets in de voim te zoe
ken hebben. Hierna wordt het
raamwerk gekeerd. Je kunt de
mal zien zitten. Er wordt een
tu eede raam op geplaatst en ge
vuld, gestampt en afgeweikt
zoals daarnet Als je de twee
raamwerken van elkaar neemt
kun je met een bouten hamertje
de voervorm (de ma!) eruit tik
ken. Dan hgt de gietvorm voor
je open. Een prachtig gezicht.
Zijn er dan nog oneffenheden,
dan worden die bijgewerkt met
lancetten. Zij lijken op lepeltjes.
Pieter Langeveld, die aan een
moeilijkere mal bezig is als zijn
zoon, lijkt op dat moment op
een restaurateur.
Als de ramen zijn vastgezet
met bouten en moeren tegen de
opwaartse druk, en een ingiet-
pijpje van ongeveer 20 cm is ge
plaatst staat de vorm gereed om
gegoten te worden.
De vorm is maar een keer ie
gebruiken. Peter maakt vijf
vormen gietklaar vandaag. Het
zijn kegels voor een aardappel-
schilmachine. Bij de fabriek
waar ze worden afgeleverd wor
den messen ingefreesd. Pieter
maakt twee vormen klaar. Twee
moeilijke. Het is een schijf voor
dezelfde machine met sleuven
van een centimeier dun, waar
ook later messen in worden ge
freesd. Ais je de mal uitneemt
zouden de sleuven uiteen kun
nen vallen. Daarom steekt Pie
ter zo'n driehonderd stalen
naalden ter versteviging in de
sleuven. Het keren moet hij sa
men met Peter doen, want al
leen de mai weegt al 1j0 kg. Va
der en zoon hebben nooit ruzie
Er valt geen ongetogen woorr,
en het rustige karakter van bei
den en het gestadig werken met
grote nauwgezetheid en vakbe
kwaamheid, dat alles verklaart
wellicht de grote kwaliteit van
het gietwerk.
"Waarom wordt er .zoveel
moeite gedaan in gietvormen die
je maar een keer kunt gebrui
ken? Hoe komt het dat de giete
rij nog zoveel orders heeft en
zelfs een rooskleurige toekomst
in het vooruitzicht heeft wat
haar bestaan betreft? Het ant
woord is niet zo moeilijk. Een
matrijs voor machinaal gieten
kost 20 a 30 duizend gulden. En
de hele mallenzolder van giete
rij Langeveld staat vol met vor
men die zo weinig per jaar
moeten worden gegoten dat een
matrijs of kokil daarvoor te
duur ie.
De overt is gebouwd m Cuyk
en verhit de staven aluminium
tot 6 a 700 graden Celsius. De
broodjes komen van de Duitse
metaalindustrie. De legering is
87"u aluminium en 13»n sehcium
als verharder om het aluminium
draaibaar en tapbaar te krijgen.
SCHIEDAM - Nadat hij met
succes een inbraak had gepleegd
in Bazar 1001 aan het Broers-
veld, werd de 20-jange F.J.S.
door de politie aangehouden.
Even te voren kreeg de politie
de melding binnen dat er een
inbraak werd gepleegd in de
winkel.
Op het moment dat de pohtie
bij de bazar arriveerde zag men
de jongeman, die geen vaste
woon- en veibhjfpiaats heeft,
wegwandelen met een stapel
vuurwerk onder zijn arm. Di
rect na zijn aanhouding bekende
hij, volgens de politie, erg viot
dat hij eerst de etalageruit van
Bazar 1001 had vernield, om
vervolgens het uitgestalde vuur
werk weg te nemen. De pohtie
zegt dat FM.S. geen onbekende
voor hen' is; voor een verder
verhoor wordt hij nog vastge
houden op het politiebureau.
SCHIEDAM - De pohtie heeft
op de Burgemeester Knappert-
laan in de buurt van de Bos-
boomlaan de 42-jange M.D uit 1
Vlaardingen aangehouden, in
een dronken bui was de man
achter het stuur van zijn auto
gekropen, knalde toen eerst te
gen een boom en reed daarna
een lantaarnpaal omver. Omdat
de beide blaasproeven positief
uitvielen, werd de Vlaardingcr
voor een bloedproef
meegenomen naar het politiebu
reau aan de Lange Nieuwstraat
Toen dit achter de rug was
bracht de politie de man naar
het Noletziekenhuis, wapr hij
aan zijn verwondingen werd be
handeld. Daarna reed men hem t
ter ontnuchtering weer terug
naar het politiebureau. Door de
twee botsingen werd zijn auto
zwaar beschadigd.
V
HSL
De glimmende broodjes wor
den op de oven voorverwarmd
anders springen ze- de kroes uit. i
De oven staat aan en blijft 1
minuuu; :blazeii om ..«-.schoon te
worden. De smeltkroes gemaakt
vancarberuridum 'Jstaat jn de.
oven' op ëeh onderlaag 'van 'het
zelfde materiaal. Na-1 minuut is
de temperatuur bereikt en slaat
de oven aan.. Op -een winterse
dag zoals nu doet dat aange
naam aan. maar m' de zomer is
het niet.te harden? Pieter heeft
nu ook druppels op zijn voor
hoofd staan. Eij zit 40 kiio alu
minium m de kroes om in 5
kwartier vloeibaar te worden."
Peter draait een shagje en luis
tert naar zijn vader die vertelt
over vroeger. Over de verschil
lende hoedenvormen. Mallen
waar de hoeden *door middel
van stoom mee werden ge
vormd. Over de tijd na de oor- -
log dat je geen me'aai mocht
verwerken. Over het verdwijnen
van oude ambachten. Dan slaat
de oven af. De ruimte is bloed
heet. Het deksel wordt van de
oven gedraaid. Vroeger moest je
dat met z'n tweeen eraf tillen.
Dat hoeft nou gelukkig niet
meer. Aan het draagijzer tillen
de Langeveld's de kroes uit de
oven. Even moet het aluminium
afkoelen. Tot aan het moment
waarop vader deskundig aan de
kleur ziet dat hel een lekker
papje is. Het soortelijk gewicht
van het vloeibaar aluminium
wat nu zo helder als water lijkt
bedraagt 2,7. Er worden twee
flinke lepels vuil uitgeschept.
Op alle gietvormen liggen nu
gewichten om de opwaartse
druk tegen te gaan. Op Pieters
mallen nog altijd een gewicht
van 150 kiio. Dan schuifelen ze
ieder aan een kant van het
draagijz,er van de oven naar de
vormen en gieten ze vol, waar
bij er nog moet worden nage-
vuid door de inkrimping van
het aluminium, wat ontstaat
door de afkoeling. Er stijgt rook
uit het Brussels aarde. In het
gietloonje zie het gietsel stollen.
Een moment wordt er ge
wacht, dan wordt met hamers
de samengebalde hete aarde uit
het raam geslagen. Op de beton
nen vloer ligt het resultaat.
Geen zichtbare bramen. Het
gootje is een knots geworden
die straks nog moet worden af
gezaagd. De aarde wordt bijeen-
geschept en besproeit met water.
Het kan nog wel een keer ge
bruikt worden, Pieter loopt naar
de werkbank en laat wat sier-
gietwerk zien. Een jachtschotel
uit 1755 en een bord met paar-
denhoofden" in tin nagegoten.
probeersels die Pieter in kont-
akt bracht roet de tingieter uit
het Rotterdamse Delfshaven.
Maar voor siergietwerk is wei
nig" tijd, Er, moet brood op de
plank komen, Geen dag arbeid
kan" gemist wórden.
„En den Uyl maakt het ons
niet gemakkelijk", verzuchten
beiden, „We hebben het niet
slecht maar -ach, de vrouwen
willen ons graag eens een dagje
in de week thuis zien maar dat
gaat eenvoudig met." Het giet
werk van Langeveld heeft er
■zijn faam door gekregen. Het
harde werken heeft zijn resulta
ten opgebracht. Vreemdsoortige
industrien doen een beroep op
de gieterij.
Frames voor de Nederlandse
Speciaaldrukken'jen, naamplaat
jes, kapjes, vermen voor het va
cuum trekken van plastic, vlees-
en patat-bakjes (sinds de olie
krisis niet meer zo m trek) en
de wandplaten voor de Maas-
tunnelverhchting m Rotterdam,
wisselen o.a. elkaar af. Onlangs
is hij 65 geworden maar ze zegt
Pieter; -„Voorlopig stop ik nog
niet met werken, want ik zou
met weten wat ik thuis moet
doen". Later vertelt hij dat
stoppen* over -zo'n- jaar of drie
wel nodig is. En dan^kan Peter
het bedrijf voortzetten. Dat "doet
hij metplezier. Als het maar
niet tegen zit, zie je ze denken.
Want verhuizen met een dure
gasinstallatie is niet gemakke
lijk. -En waar vind je een ge
schikt pand? Vragen die de fak-
tor tijd moet oplossen. Want de
tijd gaat nu een woordje mee
spreken bij alurrumumgietenj
Langeveld.
IIIIIIIIIIIIIIIIIIllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
SCHIEDAM - De Eindhovense toneelwerkgroep Proloog brengt
morgenavond 4 januari in de Quibus aan de Langè Haven de lande
lijke premiëre van de produktie „Schoiierenverzetjc". De opzet van
dit nieuwe programma over het onderwijs is niet, zoals voorheen,
gebaseerd op een bestaand thema. Proloog heeft „Scholierenver
zetje" gemaakt aan de hand van gesprekken met leerlingen over
hun directe ervaringen op een scholengemeenschap.
Globaal bestaat „Scholieren
verzetje" uit het verhalen van
de pogingen die scholieren van
de scholengemeenschap „Rigi-
diuscollege" doen om ondermeer
tijdens de lessen, m de school
krant en in het schoolparlement
allerlei onderwijsproblemen aan
de orde te steiien. Hoewel die
pogingen met veel resultaat
hebben, ontstaan er uiteindelijk
toch diverse kleine acties in
verschillende schoolklassen. Met
behulp van, zoals Proloog het
noemt, onrechtvaardige straf
maatregelen drukt de schoollei
ding die acties de kop in.
Naast dit alles geven de con
cierge van de scholengemeen
schap en de zestiende eeuwse
rijke koopman Rigidius. naar
wie de school werd vernoemd,
in „Schoherenverzetje" hun vi
sie op school en maatschappij
Aan het eind van het pro
gramma stellen de vijf spelers
van toneeiwerkgroep Proloog
het pubhek de vraag: „Als je
inzicht wilt verwerven in de re
latie van school en maatschappij
en strijd wil voeren voor funda
mentele veranderingen, waar
moet je dan beginnen: binnen
de school of juist daarbuiten?"
Na afloop van een programma
praten de mensen van Proloog
altijd met hun publiek over het
geen ze met hun toneelspel wil
den vertellen. Tijdens de discus
sies over „Schoherenverzetje"
wil de toneelwerkgroep onder
werpen aan de orde stellen als.
Waarom is de school zo inge
richt. Wat is de relatietussen
schooi en maatschappij en wat
kun je veranderen op school?
Volgens Proloog valt hun
nieuwe programma „Schoheren
verzetje" te vergelijken met hun
programma's die ze voor wer
kende jongeren maakte. De lan
delijke première van Scholie
renverzetje" begint morgen
avond om negen uur in de Qui
bus. De toegang is gratis.
,li!lllHIIIIIII!lilillll!jllllII!ll!!lllillllllilllllll|l!lll!l!lllill!|||Hllllll||!llllllH|ll||j||linil||||lllll!IIH!lll!ll
4
NOS 1
15.30 Journaal
VARA
15.32 O, gaat dat zo
16.15 Jong geleerd, oud ge
daan
17.10 De film van ome TV71-
lem
NOS-
18.45 TV-iijf. voor-' Marokba-
nen
18.55 Journaal
AVRO v
19.05 Wie van de drie
19.40 Mash
20.05 Angélique (4)
21.35 Journaal
21.50 De Gebroeders Ham-.,
mond
22.40 AVRO's sportpanorama
23.20 Journaal
IKON-NCRV
23.25 Het lied van de week
NOS
18.45 Paulus de boskabouter
18.55 Journaal
KRO
19.05 Peppie en Kokki
19.20 Q en Q
19.50 't Zand 33
20.00 Journaal
20.25 Het commando der
wrake, western
21.50 B"andpunt
22.30 Hoera, we leven nog
23.20 Journaal
ZONDAG
TELEAC
14.30 Les Gammas les 19
15.00 - 15.30 Voorl. progr.:
Pech onderweg
NOS,
16.00 Journaal
16.27 Skiën: samenvatting
World Cup
16.55 Voetbal- en Toto-uit
slagen.
IKOR
17.00 Vesper
17.30 Wilde Ganzen
NOS
18.55 TV-informatie voor
Turken
19.00 Journaal
KRO
19.05 Wickie de Viking,
jeugdserie (13)"
19.30 Assepoester, ballet
20.30 Pygmalion, toneelspel -i
22.10 Heel de mens: een
progr. over menselijke
mogelijkheden
HV
22.40 Werk voor mensen, ar
beid en vrije tijd
NOS
23.00 - 23.05 Journaal
IKOR-KRO-RKK
18.25 Woord voor woord
NOS
18.30 Paulus de Boskabouter
18.35 Roques Rotseiland, tv-
serie (1)
19.00 Panoramiek 1
19.15 Studio Sport met ca.
20.00 Lotto 1
20.30 Ot en hoe zit het dan
met Sien? Homosexue-'
le vrouwen
21.00 Oom Janus: een dubbel,
portet van Europese
bouwwerken en monu
menten
21.30 Journaal
21.35 Markant: Dr. Arthur
Lehning
22.40 Beeldspraak
23,05 - 23.10 Journaal.
DUITSLAND 1
18 35 Pmocchio sprookje 1915 Akt 1950
Kurz vor 8 20.00 Journaal 2015 Mtr ist
manches schon passiert, dokumentaire 21.45
Trekking van de lottogetaiien aansl jour-
naai 22.05 Der letzte Wagen, Amerikaanse
speelfilm 2340-23.45 Journ
DUITSLAND II
18 00 Kung Fu tv-sorie 19,00 Journ 1930
Disco *7b 20 15 denn der Wind kann nicht
lesen Engelse speelfilm 22,00 Journaal
22.05 Reportages interviews en lotto. 23.20'
Wienerinnen. tv-spel 0.50 Journ
DUITSLAND UI
18 00 Cristoph Columbus, film 18.50 Fehx
de kat 19 00 Telegrammen 19 05 Voor Joe-
gosl werknemers 19.15 Herdenkmgsprogr,
20.15 Rivhard lil. v Shakespeare 23,20-23 30
Songs van Shakespeare,
BELGIE NED
18 00 Ti-ta-tovenaar 18 05 Disneyland, tv-
serie 18 50 Inf progr 19.45 Journ 20.15 Su
perstar 75 sportcompetitie 21.25 Akt 22.10
Kruts of munt. detectiveserie 23.00-23.1$
Journ
ZONDAG
DUITSLAND I
12,00 Journaiistenforum 12.45 Journaal
Aansluitend weekjournaal 13.15 Regionaal
journaal 14 00 TV-kntiek 14.45 Kinderpro
gramma 15,15 Wereldkampioenschappen
^kien 16 05 Wir pfeifen auf den Gurken-
kontg, filmserte 16.55 Task Force Police
tv-serie 17.45 Reportage 18 30 Journaal
18.33 Sport 19-20 Reportages van buitenl
korrespondenten 20.00 Journaal en weerbe
richt 2015 Hande gut - alles gut klucht
21 30 Reportage uit Korea 22.15-2220 Jour
naal en weerbericht
DUITSLAND II
10.30 We» mmmt die Liebe ernst7 oude
speelfilm 12 00 Zondag-concert 1250 We
tenschappelijk progr 13 00 Journaal 13 02
Weckkroniek 13 45 K'euterprogr 14 15 Kim
Sc Co. tv-sene 14 40 Homo musicus, dok
serie 15 10 Journaal 15.15 Akt- Zorgen
kind 1520 Rep over 50 jaar Lufthan
sa 15 55 Sport 17 00 journaal 17 02 Sport»
18 00 Dagboek uit de Kath kerk 18.15 Bo
nanza westernserie 19 00 Journaal 1910
Bonner perspective 19 30 Dokumentaire
20 15 Dokumentair progr 21.45 Journaal en
sport op zondag 22.00 operafragmenten
22.50 Journaal
DUITSLAND III
16 30 Muztekprogr 17.15 Mtt der Kamera
'dbei. tv-serie 18 00 Film over de ontdek
kers v-olumbus Cook en Company 190™
Liederen dansen en beelden uit Grieken
land 1915 Reportage 20.00 journaal en
weerbericht 20.15 Amusementsprogramma.
21.00 The Common tv-spel 22.35-23.20
Goodbje PicgadPiy. film
BELGIE NED.
15.00 De woonschuit Engelse lv_se"f
T515 Gevarieerd rondagmiddagprogr 17.15
Sesamstraat 17.40 Concert 18.40 Ti-ta-toce-
naar 18 45 De geschiedenis van het huwe
lijk dokumentaire 19.45 Journaal 20,00
Sportweekend 20 30 Het gekroonde paard,
toneeist 22 30 Journaal
Zie voor radio pag. 13