78-jarige l enk
mmm
Wa
Sh-Liduina 'sgeschiedenis
xk f,
schiedam-Gxtra
i!
DONDERDAG 4 JANUARI 1979 -
Van een onzer verslaggevers
SCHIEDAM - „Ik hoop dat Esperanto ooit
nog eens de taal van de toekomst wordt, maar
tegelijkertijd denk ik dat ik dat nooit meer
meemaak", zegt de 78-jarige Henk Letsch uit
Schiedam. „Er is veel te weinig belangstelling
voor die taal overgebleven. Toen ik voor de
oorlog op een cursus Esperanto zat, waren er
twee groepen van 50 cursisten. Nu is de
kunsttaal in Schiedam afgestorven. Er is geen
afdeling Schiedam meer en er is niemand die
die weer op poten zou willen zetten. En ook ik
zal dat niet doen, want daar ben ik nu te oud
voor".
Henk Letsch is een van de weinige overgebleven
Esperantisten in Schifdam. In de crisistijd en na de
oorlog was hij een van degenen die met het ideaal
„Sloopt de Taalmuren" bezield was. Zijn eerste kennis
making met Esperanto was op 8-jarige leeftijd. „Ik zag
toen eens een politieman met een Esperanto-ster lopen
en later kocht ik tijdens de uitverkoop eens een boekje
over het Esperanto en keek het in", zegt hij. „Mijn eer-
iste reactie was: „Daar krijg je een kunstkop van". Dat,
'omdat de taal zeker 18 grammaticale regels kent. Maar
nadat ik Engels en Frans had geleerd op de toenmalige
Mulo, kwam ik erachter dat Esperanto een gemakke
lijke, snel te Ieren taal is. Bij Engels, dat bestempeld
wordt als gemakkelijkste taal, duurt het toch zeker
twee jaar voor je hef enigszins onder de knie hebt.
Esperanto leer je binnen het jaar!"
Henk Letsch over het Esperanto: „Esperanto heb je binnen
een jaar onder de knie. Voor Engels moet je zeker twee jaar
bezig zijn, wil je het een beetje kunnen spreken.
Zeven talen
Aarhus
O gezinsverzorging.
Vijf kunsttalen
Moeite waard
Grafzerk
in de Liduina-kapcir'
■2 iZkfty.
W
T
m&msi
V 1
I
til
at
H
ff
SI
if
\V
4k
'Esperanto nog steeds
taal van de toekomst1
„In 1936 was ik al negen jaar
werkloos", gaat de heer Letsch
verder, „en ik kon mij toen op
geven voor een werklozencur-
sus. Ik koos voor wat theroreü-
ïche vakken: algemene ontwik
keling, steno en Esperanto.
De cursussen gingen voorna
melijk uit van de linkse bewe
ging. Tot aan de oorlog volgde ik
de cursus en nade oorlog richtte
ik met anderen de afdeling
Schiedam voor het Esperanto
op. In de oorlog zelf mocht het
Esperanto van de Duitsers niet
bestaan, want de uitvinder, de
Poel dr. Zamenhoff, zou een
jood geweest zijn.
Die Dr. Zamenhoff werd In
1839 in Bjelestock in Polen gebo
ren. Hij ging in Warschau op
school en in die tijd al was hij
met een universele taai bezig.
Om verder te studeren ging hij
naar de Universiteit van Aios
kou. Zijn vader nam al zijn stu
diemateriaal over zijn taal in
beslag, omdat dat zijn universi
taire studie in gevaar zou bren
gen. Hij werd oogarts en sprak
zeven talen.
Bij thuiskomst bleek dat zijn
vader alles had verbrand en hij
moest opnieuw beginnen. In
1887 gaf hij een eerste boekje uit
en hij begon met kennissen in
het Esperanto te corresponde
ren.
In 1905 werd in Boulogne sur
Mer in België een eerste Espe-
ranto-congres gehouden. Dat
was de gelukkigste dag van Za-
menhoffs leven, hij stond stom
verbaasd van de goede commu
nicatie in zijn taal. Op dat con
gres stelde hij een comité samen
die de taal na zijn dood zou
moeten bewaken. Nieuwe woor
den zouden door dat comité
goedgekeurd moeten worden en
ze zou op moeten passen voor
het veranderen van woorden.
In 1917 stierf Zamenhoff en de
Esperanto-club verviel, net
zoals andere gezelschappen, in
een katholieke, een protestantse
en een neutrale club.
„Het Esperanto is een gemak
kelijke taal", gaat de heer
Letsch verder, „want de gram
matica is eenvoudig en regelma
tig. In het Nederlands maken we
van een prins als het een vrouw
betreft „prinses" en van
„vriend" weer „vriendin" en van
„dief' „dievegge". Kijk, dat is
voor een buitenlander onmoge
lijk te leren. In het Esperanto is
die uitgang altijd hetzelfde. Er
komt dan „in" in het woord te
staan. Een zelfstandig naam
woord eindigt altijd op „o". Een
woord als „Amigo" (vriend)
wordt dan „Amigino" (vrien
din). Vrouwelijke en mannelij
ke woorden heb je in het Espe
ranto niet. De klemtoon van een
woord ligt-altijd op de voorlaat
ste lettergreep. Ook dat is mak
kelijk en als je het Engels daar
naast legt zul je merken hoe
moeilijk Engels eigenlijk is.
De tegenwoordige tijd eindigt
in alle persoonsvormen op „as",
de verleden tijd op „is", de toe
komende tijd op „os" en de ge
biedende wijs op „u".
Het Esperanto bestaat uit een
vermenging van de Romaanse
talen, de Germaanse talen en ta
len van het Angio-Saksische
taalgebied. Dat schrijft Zamen
hoff bij zijn werk. Maar ik ben
er pas achter gekomen dat hij
ook woorden uit het Grieks
heeft overgenomen. Ik sprak
eens met een geestelijke en die
zei mij dat een woord als „kaj"
uit het Grieks komt. Daarom zal
Zamenhoff wel meerdere malen
een greep uit een breder taai
assortiment gedaan hebben.
Na de oorlog ging ik met een
gezelschap Esperantisten mee
naar het eerste van een serie
vijfjaarlijkse congressen in
Aarhus in Denemarken. Daar
werden we door de burgemees
ter ontvangen en bezichtigden
we een iocomotievenfabriek en
een bierbrouwerij. We aten aan
lange tafels.
Ik zat daar tussen Hongaren,
Oostenrijkers, Fransen, Belgen
en noem maar op. Ik moést in
het Esperanto spreken en toen
leerde ik dat het een goede taal
was. Ik hield er corresponden
tievrienden uit China; Japan,
Bulgarije, Portugal en Duits
land aan over. De Duitsers
mochten op dat congres niet
aanwezig zijn, maar op een
vreemd', manier kwamen we
toch in contact.
Net na de oorlog waren ze in
Duitsland straatarm. De bevol
king had geen geld en niets te
eten. Wij, Nederlanders en De
nen, hadden niet zo'n bezwaard
hart Je kunt de oorlog niet op
de persoon verhalen. Wij stuur
den mensen in Hamburg iets te
eten. Een tijd later kreeg ik een
brief van een man in Hamburg.
Ik dacht: wat krijgen we nu! Die
man had mijn adres op dat
voedselpakket gelezen en stuur
de mij een brief in het Esperan
to. Ik schrijf nog steeds met
hem, al is hij nu al 80 jaar oud*
en wordt hij een beetje debiel".
Sindsdien ben ik elke keer
naar Aarhus gegaan tot 1972. Nu
ga ik niet veel meer naar het
buitenland op reis, want ik vind
dat ik daarvoor te oud wordt.
De afdeling in Schiedam liep
eigenlijk nooit lekker. Tot 1958
hadden we 22 leden. Enkele ja
ren geleden stelde ik voor om
het zaakje op te heffen, 't Was
niks fneer. Twee keer in de
maand vergaderden we bij mij
thuis, maar vaak kwam er geen
mens. Op enkele plaatsen in Ne
derland bloeit het nog wel, maar
over het algemeen houdt 't niet
over. Sindsdien heb ik alleen
mijn e.gen contacten nog.
Op de Balkan en in China en
Japan groeit het aantal Espe
rantisten nog steeds. Daar spre
ken de mensen je er op straat
zelfs mee aan. Ik stond eens op
een station in Wenen en hoorde
iemand "Bonantagon" zeggen.
Dat betekent goeiedag. Ik vroeg
die man waar hij vandaag
kwam en hij bleek een Hongaar
te zijn.
Uv&s -
Wyi i
s
Het symbool van het Esperanto: een groene vijfpuntige
sier. „Breekt de taalmuren staat er op dit tegeltje bij".
ook de KLM. Dat is toch een be
svijs voor de levensvatbaarheid
van het Esperanto. In de tele
fooncellen staat de gebruiks
aanwijzing er ook in het Espe
ranto op. Dat is nog eens een be
wijs van dat men er wel iets in
ziet!"
De taal van de toekomst moet
het Esperanto zijn", zegt Henk
Letsch. „Pas geleden Jas ik in de
krant dat een kerel van het Va-
ticaan ook één taal wenste en
stelde voor om dan maar te loten
uit alle talen in Europa. Wat een
onzin! Het Esperanto bestaat en
dat zal die eenheidstaal moeten
worden."
AMBULANCE!, tel. 269290.
ARCHIEF Korte Haven 33,
tl. 266727; openingstijden
maandag tot en met vrij-,
dag van 8.30 tot 12.25 uur
en van 13.15 tot 17 uur; elke
eerste en derde woensdag
avond in de maand van
19.30 tot 22.30 uur.
O BRANDWEER, tel, 264848.
«BUREAU VOOR
RECHTSHULP. Gebouw
De Teerstoof, Nieuwstraat
12, tel. 264:356. Spreekuur
maandag, dinsdag en don
derdag van 14 tot 16 uur.
DIERENAMBULANCE.
Mobiele EHBO-dienst voor
dieren. Alarmnummers:
357559 en 356388,24 uur ser
vice.
■0 GEMEENTEWERKEN.
Indienen van klachten is
mogelijk per brief aan het
adres: dienst gemeente
werken, lËmmastraat 1 of
postbus 61; per telefoon af
deling riolering en bestra
ting, tel. 377300 of 260500,
toestel 231 van 8 tot 16.30
uur; tel. 268578 na werk
tijd, alleen voor spoedei-
sende zaken. Afdeling
plantsoenen, tel. 154605,
van 8.30 tot 10 uur en van
1330 tot 14 uur; tel. 707567
na werktijd, alleen voor
spoedeisende zaken. Alge
mene begraafplaats, tel.
711222 van 8 tot 16.30 uur.
Afdeling technische werk
plaats, 268280. Afdeling on
derhoud gebouwen, tel.
260864 of 260500, toestel 279.
Lange Haven 145, tel.
732800.
O KRUISVERENIGING,
Mesdagiaan 6b, tl. 266264.
MAATSCHAPPELIJK
WERK, Broersveld 142, tel.
731033 of 731485. Open alle
werkdagen van 9 tot 17.30
uur.
©OPENBARE BIBLIO
THEEK
Centrale bibliotheek, Lan
ge Haven 131, tel. 267877;
filiaal vestigingen: Willen
Andriessenlaan 75, teL
708320; Lorentzlaan 10, teL
153674; Parkweg 218, teL
701498; Dr. Wibautplein
219, tel. 708001. Jeugdbi
bliotheek, Korte Haven 29,
teL 266566 en Rosaschooï,
Archimedesstraat
POLITIE, tel. 264666.
RECHTSWINKEL
Broersveld 140, tel. 730308.
Spreekuur: iedere woens
dag van 14 tot 16 uur (te
vens telefoondienst), iede
re donderdag van 18 tot 21
uur.
SAMENLEVINGSOP
BOUW, SCHIED AM-
NOORD
Willem Andri essen laan 77,
tel. 702207.
SCHIEDAMSE GEMEEN
SCHAP/VVV
Overschiesestraat 1, teL
266000
SOCIAAL RAADSMAN
Spreekuren: dinsdag van 9
tot 11 uur in het kruisge-
bouw, Bachplein, tel.
706177; dinsdag van 18.30
tot 19.30 uur en vrijdag
van 9 tot 12 uur, Broers
veld 140, tel. 269957.
©STEDELIJK MUSEUM
Hoogstraat 112, tel 269066.
Openingstijden: maandag
tot en met zaterdag van 10
tot 17 uur; zondag van 1230
tot 17 uur.
TECHNISCHE BEDRIJ
VEN
Dwarsstraat 42, tel. 264980.
Storingen gas en water,
tel. 265333. Storingen elek
triciteit, tel. 261700.
©TELEFONISCHE HULP
DIENST
Tel. 731161. Dag en nacht
bereikbaar. Voor hen in
geestelijke en sociale nood.
WARME MAALTIJDEN
Mevrouw Alijk, Zwaluw
laan 68, teL 703773.
WERKKLOZENPRO-
JECT DE TRECHTER
Broersvest 107. tel. 265255
Naast het Esperanto zijn er
nog meer kunsttalen", gaat de
heer Letsch verder. „De meest
bekende daarvan is "Ido". Dat is
een taal van een Franse pastoor
die het niet met het Esperanto
eens was. Ido betekent jongen,
jongeling. Zijn taal is heel moei
lijk te leren, want hij heeft veel
woorden gemaakt die veel op el
kaar lijken. Een voorbeeld;
"dap" is een woord, maar "pad"
is ook een woord; zo ging hij
verder. Het Continitaal is ook
een kunsttaal Dat is gedeelte
lijk van het Engels afgeleid.
Je verrekt van de kunsttalen.
Er bestaat een boek "Vijf
Kunsttalen", gemaakt door een
Esperantist, een professor uit
Limburg. Dat kan ik een ieder
die iets meer van de kunsttalen
wil afweten, aanraden. Die ta
len worden in zijn boek eenvou
dig uitgelegd.
„Esperanto" heeft een beteke
nis. Toen Zamenhoff zijn werk
uitgaf deed hij dat onder de
naam „Esperanto", de „hopen
de." Langzaamaan is dat ook de
naam van de taal geworden. Het
symbool van de taal is een vijf-
puntige ster met de kleur van de
hoop en dat is groen.
In Schiedam is er nog een
straat.aan Dr. Zamenhoff ge
wijd in de buurt van het NS-
station. Daar heb ik mijn aan
deel nog in. De gemeente was,
na de oorlog meen ik, aan het
bouwen. Ik schreef een brief
met het verzoek om dan ook een
Dr. Zamenhoffstraat te stichten.
Op die brief heb ik npoit ant
woord gekregen, maar een tijdje
later las ik in de krant dat ze een
straat naar hem vernoemd had
den. Zo had ik mijn doel toch
nog bereikt.
Het is zeker de moeite waard
om Esperanto te Ieren. Er zijn
wel niet zoveel, maar toch enke
le grote bedrijven, die brieven
in het Esperanto beantwoorden.
Philips doet het bijvoorbeeld en
Iedereen heeft wei
eens gehoord van het
meisje Liduina, dat in het
middeleeuwse Schiedam
leefde van 1380 tot 1433. Li
dewij Petersdochter, zoals
zij werd genoemd, was eif
jaar oud toen zij tijdens'
een schaatspartij op het
ijs viel en daarna merk
waardigerwijs zo ziek
werd, dat zij de rest van
■haar leven aan haar bed
gekluisterd was.
Tijdens dat langdurige en
ernstige ziekbed had ze, zoals
men zei, contact met God's en-
■eS^V-.
meesteren het huis, waarin na
Lliduina's dood een kapel was
ingericht, aan de zusters van
de derde orde van Sint Fran-
ciscus. Deze nonnen kwamen
uit Haarlem, omdat het Smt
Ursulaconvent geen zusters
kon leveren op dat moment.
2o ontstond het klooster Le-
liëndaël, het derde vrouwen
klooster van Schiedam. Het
gebouw werd niet verwoest in
1572! Ook in 1598 stond het er
nog, toen De Gheyn van de
stad een kaart maakte. Het
kennelijk leegstaande (of af
gebroken?) Leliendael werd
uiteindelijk in 1604 aan de
Heilige Geest gegeven, om er
wezen te laten wonen toen
men in dat jaar een weeshuis
oprichtte.
HENRIETTE VAN ALDET
WERETt
gelen en zouden er in haar
omgeving wonderen zijn ge
schied. Zo gebeurde het bij
.voorbeeld dat de grote stads
brand van 1428, die de halve
stad platbrandde, vlak voor
het huis waar Liduina woon
de kon worden geblust Of dat
zo'n wonder was? Voor de
middeleeuwer van toen wel.
Veel schijnbare onverklaar
bare dingen die gebeurden
vond hij al gauw wonderen....
Liduina's bichtvader, Jo
hannes Gerlacus, heeft over
haar een biografie geschre
ven, getiteld "Dat leven der
Maghefc te Schiedam", die
voor ons 20e-eeuwers heel in
teressant is, omdat we over
die tijd heel weinig weten.
Volgens Gerlacus had Li
duina tijdens haar leven con
tact met de zusters van Sint
Ursula, die haar verzorgden
en hemden voor haar maak
ten. Sommige Franciscanen
beweerden in de 17e eeuw, dat
Liduina zelf ltd van de derde
orde van Sint Fransiscus was
net als de Ursulazusters.
Het huis, waarin Liduina
woonde was waarschijnlijk
tijdens haar leven al het
eigendom van de Heilige
Geest, de instelling, die huizen
had waar zij de armen van de
stad lieten wonen. In 1461
schenken de Heilige Geest-
A
Japanse 'Zeemeermin' van Andersen
SCHIEDAM - Passage -
DE TIEN GEBODEN met
Charlton Heston als Mozes die
de Israëlieten uit Egypte naar
het Beloofde Land brengt, is
een rolprent die telkens weer
zijn bezoekers trekt
Cinema Jlio L Met BLOND
EN BLOOT IN BEIEREN
brengt men in Cut sfeervolle
theatertje ditmaal een sex-
film Jammer dat hiermee het
programma aan goede en
soms zelfs uitstekende films
moet worden afgewisseld.
Cinema Bio- jeugdmatinees
- Op zaterdagmiddag, zon
dagmiddag en woensdagmid
dag als jeugdmatinee een bij
zonder fraai getekende
.sprookjesfilm van de Japanse
tekenfilm-maker Tomoharu
Katsumata; "De Kleine Zee
meermin" naar het sprookje
van Hans Christian Andersen.
Het is in Japan met de
scheepsbouw net zoals met de
tekenfilms; omdat arbeids
kracht er veel goedkoper is,
kan Japan sterk concurreren
met het westen. Veel teken
films komen tegenwoordig uit
Japan. De meeste getekende
kinderseries op de tv worden
gemaakt in Japanse teken-
filmstudio's.
Het vernaai van de jonge
zeemeermin die een knappe
prins redt van een gewisse
verdrinkingsdood, werd door
Katsumata enigszins aange
past Er gebeurt nu erg veel in
deze 70 minuten durende film,
die een ideale lengte heeft
voor de wat jongere kinderen.
De kleine zeemeermin, Ma- -
ria, is de jongste dochter van
de koning van meerminland
en na de redding van de prins
is ze ongeneeslijk verliefd op
hem.
Een toverkol geeft haar, in
ruil voor haar stem, een
drankje waardoor ze mens
wordt Maar als de prins met
een ander trouwt, zal ze ver
anderen in een luchtbel. Al
leen als Maria het hart van de
prins doorsteekt met een zil
veren dolk krijgt ze de ge
daante van zeemeermin weer
terug.
Tekenfilmer Katsumata
heeft romantische elementen
van Hans Christian Andersen
vermengd met spanning en
horror in een poging er een
wat eigentijdser sprookjes-
film van te maken. In hoever
re hij daarin geslaagd is, moet
het jonge publiek zelf maar
beoordelen.
V-
f
*1
it
t
r
'■7 1
v/i
V*
*5
11
tif
f;
f!
It
ji»
it
i
t*.—
i t'
i
4*
f
