I
De Schiedamse
SDAP van
1899 tot 1917
Han v.d. Horst
schrijft lokale
geschiedenis
siiiClliitt»
|lg;pp
WÊsm.
extra
I» -
jpr
ik$SÊ&Sm
HW-Bijlage Schiedam Extra pag. 2
Genadeloos
Iwj--
Met zijn altijd ongekamd lijkende haardos is Han van der Horst (30) een bekende verschijning in de
stad. Zijn scriptie „Geen ideaalmenschen" werpt een helder licht op het ontstaan van de sociaal-democra
tische arbeiderspartij in Schiedam.
Individueel
Beperkt
Verborgen
Hans scriptie beslaat de pe
riode 1899 tot 1917. Over de
oprichting lezen we: „Op 13
april 1899 stichtten veertien
Schiedammers de afdeling
Schiedam van de Sociaal
democratische arbeiders
partij. De identiteit van het
bestuur werd verborgen ge
houden. In het door reactio
nair christendom gedomi
neerde Schiedam kon het
lidmaatschap van de SDAP
de snelste weg zijn naar een
confrontatie met het Bur
gerlijk Armbestuur".
In 1901 begonnen enkele
partijgenoten met een eigen
Schiedams rood weekblad
„De Moker". De toon van
dat blad was voor onze stad
iets nieuws. Zo wordt in het
eerste nummer over de
raadsvergaderingen ge
schreven:
„Ze zitten zoo gezellig bij
elkaar, al verveelden ze zich
toch op 't laatst wel. Maar
toen begonnen ze maar wat
buurtpraatjes te maken.
Den heer Smit werd het te
machtig en voor hij 't zelf
wist, zat hij te geeuwen, dat
't een aard was.."
Uiteraard zat er toen nog
geen rooie in de raad. Het
zou tot 1907 duren voordat
een SDAP'er zijn intrede
deed in de Schiedamse raad.
Groot feest natuurlijk in
- r het linkse kamp
In Constantia, een zolder
verdieping van de SDAP op
«1
i#SSf
"I
!.<f'
'''.'Wmr& t?//?',,
W-' (Êfct 'j'
Het vaandel uit 1906
de hoek van de Hoogstraat
en de Appelmarkt, zong Ex
celsior en speelde Kunst
doorstrijd. Het eerste so
cialistische raadslid Piet de
Bruin stak een geïmprovi
seerde feestrede af. Van der
Horst: „Geef mij een steun
in de rug, riep De Bruin. Ik
zal doen wat ik kan, maar
gij, buiten de raad moet nog
veel meer doen dan ik".
Daarna bezocht hij het
Volkshuis aan de Lange
Haven (de tegenwoordige
bibliotheek), waar het libe
rale feest plaatsvond. We
citeren weer Van der Horst:
„Achter in de tuin van het
Volkshuis schitterden tallo
ze lichtjes. De Bruin werd
met gejuich begroet. M. C.
M. de Groot (de grote man
van de liberalen) nam het
woord. Voor het eerst was
een werkman in de raad ge
kozen, stelde hij vast. Nu
zal blijken dat de samen
werking tusschen patroon
en arbeiders in Den Baad
mogelijk is. En daarop stel
de hij drie hoeraatjes in.
Hoera, riepen ze. Het daver
de over de Lange Haven".
Men moet de liberalen van
toen overigens niet verwar
ren met de VVD van nu.
Van der Horst rekent ze tot
het linkse blok. De eerste
drie SDAP-gemeenteraads-
zetels gaan dan ook ten kos-
te van de liberalen (1907,
De eerste partijvergaderingen werden gehouden in het Volkshuis (de tegenwoordige
Gemeentebibliotheek): een schepping van de links-liberaal M. C. M. de Groot
5KSSS
-
N AVk N
Piet de Bruin als wethouder temidden van de overige collegeleden bij de opening van het
Gemeenteziekenhuis. Een van de socialistische idealen was na zoveel jaar strijd verwezenlijkt
1911 en 1913). Pas in 1915
verovert de SDAP twee ze
tels op de confessionelen. En
in september 1917 wordt
Piet de Bruin de eerste
SDAP-wethouder (van so
ciale zaken).
Het is heel boeiend om in
Van der Horsts scriptie over
de tegenwerking van de
confessionelen en met name
over de kracht der katholie
ken te lezen. Met uitzonde
ring van het eerste jaar
werden De Bruin en later
de andere SDAP'ers ge
weerd uit de raadscommis
sies. In 1914 gaven de con
fessionelen hun tegenwer
king op.
De confessionelen drukten
in de raad een colportage-
verbod door en maakten
daarmee de verspreiding
van De Moker moeilijker.
De katholieken zagen kans
zaalverhuurders onder
druk te zetten wanneer er
hen onwelgevallige spre
kers kwamen. Zo werd het
Volkshuis verboden terrein
verklaard voor katholieken,
omdat er een herdenking
plaatsvond van de terecht
stelling van een Spaanse li
beraal.
Natuurlijk wordt in de
scriptie uitgebreid ingegaan
op het afdelingsleven en de
activiteiten van de SDAP-
fractie in de gemeenteraad.
Belastingheffing naar
draagkracht, goed onder
wijs, woningbouw door de
gemeente en de bouw van
een gemeenteziekenhuis
waren belangrijke punten
waarop de partij hamerde.
De katholieken lagen bij
dat laatste punt dwars. Ze
wilden een eigen ziekenhuis
en pas toen dat door een le
gaat van de gefortuneerde
katholieke arts Nolet in
zicht kwam, lieten ze hun
bezwaren vallen. Een ge
meenteziekenhuis was wel
hard nodig.
Van der Horst: „Het stads
ziekenhuis was een zich al
jaren voortslepend schan
daal. Wie het maar enigs
zins kon betalen, probeerde
dit vochtige verzakkende
hol van infectie te vermij-
dén. Alleen de armen waren
gedwongen hun ernstige
zieken te laten vertrekken
naar het gevreesde gebouw
aan de Laan, waar lijders
aan alle verschillende kwa
len op de ene zaal door el
kaar lagen".
Piet de Bruin speelde bij
dat alles de belangrijkste
rol in het SDAP-kamp. Van
der Horst noemt hem een
reformistische (niet-revolu-
tionaire) socialist, een prac
ticus die vooral door zijn
werk als chef van het le
vensmiddelenbureau in de
Eerste Wereldoorlog en lid
van het Steuncomité be
wondering afdwong. In de
raad zorgde hij nog wel
eens voor schandaaltjes. We
citeren (het gaat over het
feit dat de SDAP buiten de
commissies wordt gehou
den):
„Met welk recht vermeeten
jelui zich, roept De Bruin de
meerderheid toe, om ons
buiten te sluiten? De voor
zitter hamert. De Bruin:
Wij zijn geen lammetjes.
Als jelui ons uitsluiten, dan
zullen wijDe voorzitter
waarschuwt den heer De
Bruin niet op die wijze
voort te gaan.
Een stem: dat is dreigen! De
Bruin: Ik dreig niet, ik
constateer alleen... De voor
zitter: dat is wel dreigen. De
Bruin: Ik constateer alleen
dat dezelfde taktiek weer
wordt toegepast, waartegen
ik mij ook vroeger heb uit
gesproken. De voorzitter: U
spreekt ook van „jelui",
maar U moet enkel spreken
tot den voorzitter
Tenslotte nog een fragment
over het vaandel omdat -
terwijl er uit die periode
heel weinig foto's zijn over
gebleven - een foto daar
van wel in het gemeentear
chief zit:
„Op zaterdagavond 7 april
1906 stroomden de sociaal
democraten en hun geest
verwanten naar de zolder
„Constantia" om een jubi
leum te vieren: de afdeling
bestond zeven jaar en dat
was reden tot trotse vreugd,
Op het podium stond wit
omfloerst en temidden van
bloemen het nieuwe afde
lingsvaandel, dat een par
tijgenote van buiten de stad
had gemaakt. Na de feeste
lijke onthulling brachten ze
heli vaandel nog eens naar
de fotograaf om er een kiek
van te laten maken".
Van onze verslaggever
DICK VAN DER LUGT
SCHIEDAM - „Geen ideaal
menschen". Dat is de titel van dt
doctoraal scriptie van de 30-ja
rige Schiedammer Han van der
Horst Hij beschrijft er uitvoerig
en boeiend in hoe de afdeling
Schiedam van de Sociaal Demo
cratische Arbeiderspartij in 1899
werd opgericht, raadszetels ver
overde en uiteindelijk in 1917
een eigen wethouder in het col
lege kreeg. Daarmee had de
SDAP zich genesteld in het
machtscentrum van Schiedam
en die gebeurtenis leek Han een
goed punt om te stoppen. Bo
vendien had zijn scriptie toen al
een omvang van 440 pagina's.
Van der Horst deed in 1970 in
Amsterdam zijn kandidaats
examen geschiedenis. In 1976
begon hij, inmiddels terugge
keerd ïn zijn geboorteplaats,
aan zijn doctoraal scriptie. Vol
gende maand hoopt hij defini
tief af te studeren en hij mag
dan „drs." voor zijn naam zet
ten. De gegevens voor zijn scrip
tie putte Han uit kranten en no
tulen van ledenvergaderingen,
die bewaard zijn gebleven om
dat mr. Bakker ze bij de liqui
datie van de partij in 1941 niet
vernietigde.
Toen Han vier jaar geieden aan
zijn scriptie begon, werkte hij
als parttime leraar geschiedenis
aan de HAVO-afdeling van een
Pedagogische Academie te Rot
terdam en redacteur van een
Schiedams huis-aan-huisblad.
Thans is hij voorlichter bij de
NUFFIC in Den Haag, een orga
nisatie die zich bezighoudt met
universitaire ontwikkelingssa
menwerking. In die functie Is
hij redactiesecretaris van het
tweewekelijks verschijnende
blad „Overzicht".
Onder het pseudoniem Wessel
van Veen schreef Han het boek
„Koningen en Keizers** ter bege
leiding van de gelijknamige
door de BBC gemaakte en door
de TROS uitgezonden serie.
Daarvoor had hij al een wereld
geschiedenis in weekafleverin-
gen op zijn naam staan.
Van der Horst komt uit een ech
te Schiedamse katholieke fami
lie. Zijn opa was meesterknecht
in een branderij. Han noemt
zichzelf het product van de ka
tholieke emancipatie. Na de val
van het rooms-rode kabinet
Cals (nacht van Schmelzer)
werd hij lid van de PPR om via
de PvdA bij D'66 te belanden.
Van der Horst: „Ik ben onder
meer lid geworden van de
PvdA, Schiedam om een kennis
senkring op te bouwen. De
PvdA'ers leken me fatsoenlijke
mensen en ik stond wel achter
de doelstellingen van de partij.
Ik werd redacteur van het afde
lingsblad Voorwaarts. We heb
ben nog geprobeerd om dat blad
De Moker te noemen, maar daar
was iedereen op tegen. Want het
verleden moet je begraven.
Ik heb voor dat blad een jaartje
stukjes geschreven. Ik herinner
me eens een keer een bijbeltekst
bij een verhaal te hebben gezet
Ik dacht geestig te zijn. Maar op
de vergadering begon men te
schelden. Het bleek dat enkele
partijleden in hun godsdienstige
gevoelens gekwetst waren. In de
PvdA heeft men geen gevoel
voor humor.
De Partij van de Arbeid is geen
democratie, maar een bureau
cratie. De PvdA-fractie heeft in
de gemeenteraad de neiging om
Tweede Kamertje te spelen. De
fractieleden hebben op de tele
visie bij „Den Haag vandaag**
gezien hoe dat moet De PvdA Is
de hardste partij van Neder-
*v X
v a -s.
^V-N\\*
A ssV vK
ss\. -i .o *•-■• vs
y\SSVKVN\SN
- w*v :t w s s
v x ss
Y. t - -
\n v.
land, zij is een genadeloze partij.
Iemand die wethouder is en het
niet onaardig doet. flikker je er
toch uit Een van de dingen die
je moet leren om het ver te
schoppen in de partij is het par
tijjargon. Let wel: ik heb bet
niet over de motivatie van de
mensen of over wat ze willen
bereiken, ik heb het over de ma
nier waarop het systeem
werkt".
Het werkt dan ook weinig ver
bazing, dat Han de PvdA vaar
wel zei en na een korte partijlo
ze periode lid werd van D'66.
Bovendien kon hij zijn onbe
taald redacteurschap van de
Voorwaarts omzetten in een be
taald redacteurschap bij het
Schiedams Nieuwsblad. En
daarmee kon hij via zijn schrij
verij ook heel wat meer mensen
bereiken.
„De manier van problemen be
naderen door D'66 staat me
aan", verklaart Han. „Er is een
meer individuele benadering en
er is meer aandacht voor min
derheidsgroeperingen. Het re
sultaat is vaak wel hetzelfde als
bij de PvdA. Bovendien beviel
de sfeer in de Schiedamse
PvdA-afdeling me niet tneer."
Toch is Han niet rancuneus ten
opzichte van de Partij van de
Ar beid en haar voorloper de
SDAP. „Ik bewonder die oude
garde", zegt hij. „Zonder enige
steun van buitenaf bouwden ze
hun partij op. Daarbij moesten
ze twaalf üur per dag werken,
vergaderden ze op zondagoch
tend en werkten ze ook nog eens
aan hun ontwikkeling door veel
te lezen".
Han is veel verschuldigd aan die
oude garde. „Ik persoonlijk heb -
veel aan ze te danken", schrijft
hij in zijn scriptie. „De sociaal
democraten hebben gevochten
voor de totstandkoming van een
arsenaal aan collectieve voor
zieningen, dat klaar stond, toen
ik op de wereld kwam. Zij heb->
ben dankzij hun strijd voor
menselijker arbeidsomstandig
heden, hun streven naar beter
onderwijs voor iedereen, de ge-
meentewoningbouw, door hun
daadwerkelijke actie voor
volksontwikkeling meegebouwd
aan de samenleving die de voor
waarden schiep tot individuete
bevrijding".
De scriptie van Han is thans nog
slechts beschikbaar in een zeer
beperkte oplage. Hij onderzoekt
de mogelijkheden zijn werkstuk
te laten uitgeven. Want, zo ver
klaart hij tenslotte: „Bij het
schrijven stonden de mensen in
Schiedam voorop, en niet de
weiedelzeergeleerde heren in
Amsterdam". Kortom: „Geen
ideaalmenschen" is een stuk lo
kale geschiedenis voor gewone
mensen.
„We zijn nu eenmaal geen
ideaalmenschen, en dus
komt er wel eens geharre
war. Ons egoisme zit ons
voortdurend in den weg. Er
moet wat meer eenheid, wat
meer mannelijkheid in ko
men. Geen geklets in de af-
deeling". Dat zei landelijk
SDAP-bestuurslid Loopuit
in 1903 tijdens een speciale
ledenvergadering van de
SDAP-Schiedam.
Die vergadering was gewijd
aan moeilijkheden rond een
voorman in de coöperatieve
mandenmakerij „Bijtijds
ontwaakt". De voorman had
zich niet geliefd gemaakt
bij zijn collega's, was ge
schorst en vervolgens uit de
coöperatie gegooid. Hij eiste
van de SDAP dat die als be
middelaar zou optreden en
daarmee haalde de afdeling
een akelig conflict vol per
soonlijke tegenstellingen
binnen.
De geschiedenis wordt op
bladzijde 86 van Han van
der Horsts doctoraal scrip
tie uitvoerig beschreven en
hij ontleende er de titel van
zijn 440 pagina's tellende
scriptie aan. In het laatste
hoofdstuk verklaart hij
waarom:
„Sociaal-democraten zijn
geen ideaalmenschen maar
ze proberen wel met zijn al
len te streven naar een be
tere maatschappij. De ge
schiedenis van de arbei
dersbeweging laat zich niet
karakteriseren door het
eensgezind opmarcheren
achter de rode vlag. Het is
een geschiedenis van vallen
en opstaan, zonder dat daar
een definitief opstaan op
volgt Geen ideaalmenschen
dus, maar wel mensen met
een ideaal".
'Geen ideaalmensen, maar
wel mensen met een ideaal'
i'A
tl s A
r r*
f?"
fc- -J
ML 'f"4.
NV.
AA - S-> S» S six Y\' V
■V
s>
«I
X
O X-N-
-
utm
