Jaap Jacobs|ai^iiyMefeaar
bfoéeopen
tentoonstellingen
diversen
vandaag en morgen
Sch
1
Over de krijgs
raad, zijn afkeer van
autoriteit, de eigen
verantwoordelijkheid,
anarchisme, het we-
reldbedreigende mili
tarisme, zijn mede
gevangen, de Kafka-
sfeer in de bajes, zijn
hongerstaking en zijn
herwonnen zelfres
pect
z
ut
,Q
oc
o
WOUTERSE, JE KRUGT NU EINPELUK T/JP VOOR JE PUIVEN EN
JE PENE!OEN GAAT NAAR PE SPAARBANK ROTTERPAM.
Rotterdam
ROTTERDAM EN OMQEVINQ
HET VRIJE VOLK
extra
7
m ooi'
ceurin?
ter
zeker.
i
evan
10
3 lijn
10 guj.
gaart-
aertui-
»r 'ti
000 kV
aar
reeri
9 maf
jebieif
iheèlf
geëf
gege-
el
ït ver-
mil
uitte
deze.;
ing..
avond
izal:
ont-
herin-
e ViV
sn ge-
sen
om
van.
ereni'.
in ne-
>ch-
10 uur
i vari
aari
aaf'
be-
te-
es
ef-
itie.
u
Jé
'P-'
lie
Jen
deel.
dat
uit.
'Volgens ethische normen
hadik niet gestraft mogen worden'
rtie/
'uari
1.
ite-
>r-„
in
n,
op-
ïeer
Klppevel—
Er Is veel over geschreven.
Je kent het complex van toto's
In de krant, van de televisie.
En toch. Mijn eerste kennis
making met de Bijlmerbajes,
ingeklemd tussen een Indus
trieterrein en de metrobaan,
bezorgt me kippevel. En een
plotseling opkomend, niet te
stuiten poep-gevoel.
Geen traites, geen ramme
lende sleutelbossen. Alles
elektronica. Werkelijkheid ge
worden science fiction, huiver
ingwekkende kilheid, die o,
schizofrenie welhaast
wreed verstoord wordt door
drie lieftallige receptionistes,
die de bezoeker allervriende
lijkst, ja, met warm medege
voel te woord staan.
.„Is uw bezoek aange
vraagd? Ja? Mag Ik dan even
uw paspoort of rijbewijs zien?
In welke hoedanigheid komt
u?'0, als vriend, prachtig. Wilt
u' dan plaats nemen in de
wachtkamer, dan wordt u van
zelf opgeroepen."
Veronica komt via de Inter-,
com oorverdovend het wacht
lokaal binnen. Af en toe onder-,
broken voor een mededeling.
„Bezoek voor Jacobs kan door
lopen, bezoek voor Jacobs—"
Ik zie hem voor het eerst.
Tenger, bleek. Jaap Jacobs, 31
jaar, Rotterdammer, arts. IliJ
zit een gevangenisstraf van
anderhalf jaar uit. De gebrui
kelijke straf voor een totaal
weigeraar.
We zitten tegenover elkaar
aan een tafeltje. Links en
rechts van ons doen twee ge
detineerden schuchtere pogin
gen tot seksueel contact met
hun vrouw/verloofde/vrien
din. Hartverscheurend. Een
bewaarder houdt vanaf zijn
stoel in het midden van het be-
zoeklokaaltje alles diskreet In
de gaten.
We'praten op samenzweer
derige fluistertoon. Omdat de
ervaring geleerd heeft dat de
burokratlsche weg die gevolgd
moet worden om als journalist
een gedetineerde te spreken te
krijgen zó lang Is en de kans,
dat een verzoek om een inter
view uiteindelijk door het mi
nisterie van Justitie wordt af
gewezen zó groot is zeker in
hel geval van een totaalweige
raar, In wie de overheid gezien
de zware straf die zij oplegt
blijkbaar een grote bedreiging
ziet besluiten Jaap en Ik
een andere weg te volgen.
Welke weg? Het interview
heeft plaatsgevonden, laten
we het daar maar bij laten.
Hij gaat uitvoerig in op de
achtergronden van zijn totaal
weigering. Veel van wat hij
me heeft verteld kan ik om re
denen van ruimtegebrek hier
niet kwijt. Een paar van zijn
opmerkingen wil ik u echter
niet onhouden.
Over de krijgsraad die hem
veroordeelde: „Een voorge
kauwd proces. De rechters
luisteren nog net om te kunnen
horen wat zij in hun al vast
staande uitspraak aan argu
menten van de verdediging
moeten weerleggen".
Over de „criminelen" te mid
den van wie hij als, principieel
vertoeft: „De mecsten
drugsverslaafden en buitenlan
ders beschouw ik nauwe
lijks als crimineel, maar meer
gecriminaliseerd door de poli
tieke keuzen die we in Neder
land maken. Ik vind hen r.et zo
goed politieke gevangene: a als
mijzelf'.
Over de zin van gevangenis
straf: „Van resocialisatie, sti
mulatie om ons van het crimi
nele pad te krijgen is hier niks
te merken...".
.Toen ik zo'n twaalf jaar ge
leden gekeurd moest worden
voor militaire dienst, had ik
nog nauwelijks anti-militaris-
tische ideeën. Ik was ook niet
;o opgevoed. Wel had ik al
ong een afkeer van autoriteit,
mals mijn vader die over mij
trachtte uit te oefenen. Maar
ook na mijn studie medicijnen
waren mijn ideeën over het le-
ger nog niet veel verder dan
een grondige afkeer van de ka-
«averdiscipline.
Jk ging als arts in een ver-
P'eegtehuis werken. Dat bete
kende tevens dat ik jaarlijks
mistel van militaire dienst kon
"Ogen, wat na vier jaar afstel
zou worden. In het verpleegte
huis kwam ik echter ai snel in
hotsing met de hiërarchie. Ik
ontwikkelde ideeën, waarvan
iemand zei dat ze anarchis
tisch waren. Daarop ben ik
werken gaan lezen van anar
chisten als Bakoenin, Kropot-
kin en Domela Nicuwenhuis en
jk vond daarin terug wat mij
bezielde."
„Ik heb me er later vaak aan
geërgerd als er negatief over
knarchisme werd gesproken,
omdat het voor mij een heel
Positieve instelling betekent.
Jaap Jacobs:
'Van protest
komt bij zo'n
procedure
niets terecht'
u.
u.
O
O
X
het
hart
op de tong
O
Q
waarbij je je eigen verant
woordelijkheid niet overdraagt
aan het gezag."
,Ik begon mijn eigen verant
woordelijkheid ten aanzien
van allerlei zaken te beseffen:
de Derde Wereld, het milieu,
energie, speciaal kernenergie,
militarisme. Ik kon dat niet
aan anderen politici, mili
tairen, industriëlen overla
ten. Op veel terreinen begon ik
mijn leven anders in te rich
ten. Ik sloot mij aan bij een
groep die bezig was met het
oprichten van een gezond
heidscentrum, ik ging sober
der leven, verkocht mijn auto,
werd vegetariër en vrijwel ge
heelonthouder en ging biolo
gisch verbouwde groenten
eten."
Maar nog steeds vulde ik
jaarlijks een briefje in om uit
stel van militaire dienst te
vragen. Inmiddels begon ik
wel in te zien dat het militaris
me in de wereld meer kwaad
dan goed doet Dat ook Neder
land dat militarisme steunt
via wapenhandel en door steun
aan bondgenoten, waaronder
enkele dictatoriaai geregeerde
landen en een land als Ameri
ka dat overal in de wereld dic
tatoriale regimes in het zadel
helpt of houdt."
Ook de enorme sommen geld
die voor militaire doeleinden
worden uitgegeven vond ik
weerzinwekkend. Een fractie
ervan zou alle ellende op aarde
kunnen oplossen. Bovendien
worden straatarme landen
aangezet om meer geld uit te
geven aan bewapening dan
aan hun ontwikkeling. Ik vond
dat ik op z'n minst een protest
hiertegen moest laten horen.
Daarom deed ik een beroep
op de Wet Gewetensbezwaar
den. Toen ik voor de zoge
naamde éénmanscommissie
was geweest, besefte ik al
gauw dat van een protest bij
zo'n procedure niks terecht
komt. Niet het leger, maar
jouw persoontje staat ter dis
cussie. In deze eerste fase
werd ik niet erkend als gewe
tensbezwaarde en van de re3t
van de procedure zag ik toen
verder maar af.
Bij mijn principiële afwij
zing van het militaire sys
teem, waarin mensen tot beve
len opvolgende robots worden
.gemaakt en mijn afwijzing
van het militarisme in de we
reld kwam al snel een derde
doorslaggevend motief voor
mijn latere totaalweigering. Ik
ging meedoen aan demonstra
ties tegen kerncentrales, zag
hoe het leger daar tegen de
eigen bevolking werd ingezet,
maar vooral werd me de bete
kenis van atoomwapens duide
lijk.
Sinds de invoering van het
atoomwapen is de militaire
strijd werkelijk waanzinnig
geworden. De effecten van
kernwapens zijn nog onvol
doende bekend. WAt ervan be
kend is is dat ze tot massa
moord leiden. Een massa
moord waarvan de omvang
immens is en altijd groter dan
verwacht, zoals blijkt uit de
slachtoffers die al gelanceerde
atoombommen nog steeds
eisen.
Omdat kernbewapening als
afschrikking alleen kern wer
ken ais de tegenstander ervan
overtuigd is dat je bereid bent
die wapens te gebruiken, wordt
gewerkt aan bescherming te
gen kernwapens en aan het uit
denken van beperkte kern-aan
vallen. Dit wordt zo intensief
aangepakt, dat al snel het idee
kan gaan ontstaan dat zo'n be
perkte kernoorlog inderdaad
gevoerd kan worden. Reagan
heeft zich al eens versproken
door ,op te merken dat een
kernoorlog in Europa tot de
mogelijkheden behoort.
Collega's van mij hebben be
rekend dat bij een beperkte
kernaanval op Nederland aan
90 percent van de slachtoffers
die in leven blijven en dat
zullen er honderdduizenden
zijn geen medische hulp
meer gegeven kan worden. Zij
zullen langzaam kreperen. Je
hebt dus geluk als je meteen
dood bent.
Toch nemen een hoop men
sen aan dat de wijze regeer
ders we! wijzer zullen zijn en
het zover niet zullen laten ko
men. Uit de geschiedenis en de
gedragswetenschappen is
evenwel bekend dat in crisissi
tuaties niemand rationeel
blijft denken.
Al met al vind ik dat je de
nucleaire bewapening niet
mag accepteren, meer nog, dat
je er tegen in verzet moet ko
men. Dus besloot ik niet meer
gedwee mijn uitstel aan te
vragen, hoewel het de laatste
keer geweest zou zijn. Na een
•maand of vier kwam de reac
tie: een oproep voor over een
halfjaar.
Ondertussen was ik toegetre
den tot een politiek dienstWei-
gerkollektief. Het moment van
mijn arrestatie wilde ik niet
onopgemerkt- voorbij laten
gaan. In maart van dit jaar,
toen ik had moeten opkomen,
stopte ik met werken al3 waar
nemend huisarts en dook on
der. Met een vriend uit Amst-
merdam organiseerde ik een
actie waarbij we ons zouden
laten oppakken.
We bezetten, met een groep
Onkruiters, de Fokker-vesti
ging In Papendrecht. Daarmee
wilden we de Aandacht vesti
gen op de enorme militarise
ring van Fokker, die in enkele
jaren voor meer dan 30 per
cent afhankelijk is geworden
van militaire orders en op de
gewetenloze manier waarop
Fokker wapenhandel drijft
met dictatoriale regiems.
Na een kort verblijf bij de
rijkspolitie in Dordrecht we
gens lokaalvredebreuk werden
we naar Nieuwersluis getrans
porteerd, waar het leger zijn
eigen gevangenis heeft, het
"depot voor discipline" zoals
ze het daar noemen. Daar
krijg je bijna plechtig een uni
form en een geweer aange
reikt, die je als totaalweige
raar natuurlijk niet aanneemt.
Maar daarmee is het niet op
volgen van een dienstbevel een
feit, zodat ze je kunnen opslui
ten.
Na een dag Nieuwersluis en
een tripje naar de auditeur-mi
litair in Arnhem werden we
naar de Bijlmerbajes ge
bracht, zonder dat ons dat ove
rigens was verteld. En daar
mee begon mijn gevangen-
schap."-
"Mijn kennismaking met het
instituut huis van bewaring
was niet zo aangenaam. Dc
vrijheidsbeperking houdt niet
op bij het niet naar buiten mo
gen, maar omvat zowat alle
terreinen van het dagelijks le
ven.
Er is een enorme controle,
een Kafka-sfeer, maar dan
weer net niet consequent, dus
ook niet effectief, waardoor het
vaak op pesterij gaat lijken.
Na elk bezoek, ook van advo-
kaat en reclassering, word je
gevisiteerd. Dat i3 de onteren-
de handeling, waarbij het hele
lichaam tot in de bilnaad
wordt afgezocht. De camera's
en het intercomsysteem ma
ken de sfeer van "Big Brother
is watching you" compleet.
Voor mij persoonlijk was de
onmogelijkheid mijn eigen
voedsel te krijgen de grootste
beperking. Voor mij is mijn
voedingswijze een levensop
vatting. Vegetarisch, biolo
gisch, rauw voedsel, niet al
leen om gezondheidsredenen,
maar ook uit afkeer van de in
dustriële manier van voedsel
bereiding, de kunstmest, insec
ticiden, milieu-uitbuiting,
smaak- en conserveringsmid
delen en de uitbuiting van de
Derde Wereld-landen.
Wat ik ook probeerde ik
kreeg het door mij verlangde
voedsel niet. Over wat er mijn
lichaam Ingaat wil ik echter
zelf de baas blijven. Ik begon
een hongerstaking. En ik was
bereid om tot het einde door te
gaan. Dat was een emotionele,
persoonlijke beslissing. Vanuit
rationele motieven of als actie-
middel zou ik nooit voor een
hongerstaking kiezen. Want al
snel wordt dan niet meer ge
sproken over de zaak waar het
om gaat maar over de per
soon.
Na tien dagen hongersta
king, waarvan de vier laatste
dagen ook dorststaking, zag
men waarschijnlijk wel in dat
het mij ernst was. Na een tele-
jjntje met Den Haag kreeg ik
voeding die ik op grond van
mijn levensopvatting wenste."
Hij ziet zichzelf als een poli
tiek gevangene.
"Daarmee bedoel ik. dat to
taalweigeraars gestraft wor
den 'omdat ze weigeren mee te
doen aan de Nederlandse mili
taristische politiek, terwijl ze
volgens ethische normen
eigenlijk niet gestraft zouden
mogen worden.
De excessieve straf van 18
maanden, waarvoor je in Ne
derland doorgaans een flinke
misdaad moet plegen, is alleen
te verklaren uit de militaristi
sche denktrant, die niets men
selijks heeft, kritiek slecht kan
verdragen en zich alleen door
dwang staande kan houden.
En, een zogenaamde oplos
sing voor het totaalweigerpro-
bleem is er niet, omdat niet de
totaalweigeraars het probleem
vormen, maar het militarisme
het wereldbedreigende pro
bleem is. De op zich goed be
doelde pogingen om totaalwei
geraars vrij te krijgen wijs ik
dus af, omdat ze niets verande
ren aan het militarisme.
Activiteiten die ik batten de
gevangenis zou kunnen doen
lopen intussen echt niet weg.
Ik bewonder mensen die het le
ger van binnenuit uithollen.
Maar ik zou het, denk ik. niet
kunnen. En of het effectiever is
waag ik te betwijfelen. De vita
le plaatsen in het leger zijn
door keurtroepen bezet en
daarop heb je geen invloed. Er
zit niets anders op dan de straf
die me is opgelegd uit te zitten.
Maar behalve gevangenis
houdt totaalweigeren voor mij
ook in dat ik daardoor mijn
baan in het gezondheidscen
trum verspeelde. Bovendien
liep hierdoor mijn huisartsen
bevoegdheid af, zodat ik om
weer praktijk te mogen gaan
doen weer een opleiding van
een jaar zal moeten volgen.
En als algemeen arts kun je
momenteel vrijwel uitsluitend
in loondienst bij instellingen
gaan werken, waar je gevan
genisverleden je bepaald niet
de voorkeur zal geven boven
de talloze andere kandidaten
die er thans in het artsenvak
ook al zijn. Al met al weinig
gunstige toekomstperspectie
ven dus. Waarbij dan nog de
vraag rijst: hoe kom je straks
mentaal uit zo'n gevangen
schap?
Maar mijn grootste voldoe
ning put ik toch uit mijn her
wonnen zelfrespect. Dat ik na
tien jaar jaarlijks een knieval
voor het door mij steeds meer
verafschuwde militarisme ge
maakt te hebben eindelijk
weerstand heb geboden. Ik kan
mezelf weer In de ogen kij
ken."
AANDAG 6 DECEMBER 1382
■n
32
Alhsmbra 1, tel. 330293: Van
de koele meren des doods (16)
2. 6.45 en 9.30 uur.
Alhambra 2, tel. 330293: Grea
se I! (a.l.) 2 uur Les uns et Jes
aut^es (a.l.) 8 uur.
Caiyapo 1, tel. 131855: E.T.
(a.l.) 1.45, 6.45 en 9.30 uur.
Calypso 2, tel. 131855: De
man met het dodelijke oog (12)
2, 7 en 9.45 uur.
Calypso 3, let. 131855: Stripes
(a.l.) 1.45, 6.45 en 9.30 uur.
Centraal, tel. 138210: Hot legs
(18) 12.30, 2.15, 4, 5.45, 7.30
uur.
Cineac AD (Beurs), tel. 138082
Class of 1984 (16) 2. 7 en 9.30
uur.
Cineac NRC (Bijenkorf), tel.
121139: The thing (16) 2, 7 en
9.30 uur.
Cinerama 1, te!. 115300: Blade
runner (12) 2, 6.45. 9.30 uur.
Cinerama 2, tel. 115300: The
road warrior (16) 2, 7 en 9.30
uur.
Cinerama 3, tel. 115300:
Young doctors in love (a.l.)
2.15, 6.45 en 9.15 uur.
Cinerama 4, tel. 115300: Pol
tergeist (16) 2.15, 7.15 'en 9.30
uur.
Cinerama 5, tel. 115300: La
passante du sans-souci (a.l.)
2.15, 6.45 en 9.15 uur.
Corso, tel. 121110: The empire
strikes back (a.l.) 2, 6.45 en
9.30 uur. beh. ma.av.
Kriterion, tel. 128615: la nuit
de Varennes (16) 8 uur.
Lumiere 1, tel. 117755: Porky's
pikante pretpark (16) 2, 7 en
9.30 uur.
Lumiere 2, tel. 117755: The
entity (12) 2, 7 en 9.30 uur.
Lumiere 3, tel. 117755: Monty
Python live at the Hollywood
bow (a.l.) 1.45. 6.45 en 9.15
uur.
Lumiere 4, tel. 117755: Sum
mer lovers (12) 1.45, 6.45 en
9.15 uur.
Metro 1, tel. 844393: Once
upon a time in the west (12) 2
en 8 uur.
Metro 2, tel. 844393: Querelle
(16) 7 en 9.30 uur, di ook 2
uur.
Re*, tel. 772793: Emalia, heet
en pervers (18) 10-24 uur.
Thalia, tel. 111555: E.T. (a.l.) 2.
6.45 en 9.30 uur.
't Venster 1, tel. 364998: La
Femme d'è Cöté (16) do. t/m
di. (beh. ma.) 19.30 en 22 uur.
't Venster 2, tel. 364998: Film
liga: di: Als twee druppels wa
ter (16) 20 en 22.30 uur.
't Venster 3, tel. 364998:
Orestiade Africano (16) 19.30
en 22 uur.
Spijkenisse Euro, tel.
01880-24144. zaal 1: Piranha II
(16)1.30. 6.45 en 9.15 uur.
Zaal 2: Ademloos (16) 1.30.
6.45 en 9.15 uur. Zaal 3: The
black cat (16) ma. di. 1.30,
6.45 en 9.15 uur. Zaal 4: Por
ky's pikante pretpark (16) 1.30.
6.45 en 9.15 uur.
Hellevoetsluis, Tivoli, tel.
01883-2608: vr. t/m ma: Por
ky's pikante pretpark (16) 20
Ahoy', tel. 812095: Afvaltech
'82. di. 10-17 uur.
Volksuniversiteit, tel. 363722:
Piano-recital door Ineke Kok.
Werken van o.a. Beethoven en
Chopin, di. 14.30 uur.
Spijkenisse, De Stoep. tel.
01880-24766: film: "Land
schap na de slag", ma. 20.15
uur.
Atlas van Stolk, tel. 767433:
tekeningen van Langendijk,
t.m. 23 jan. "83.
Museum Boyman-van Beunin-
gen, tel. 360500: Het nieuwe
bouwen in Rotterdam,
1920-1960, t/m 6 febr. Kunst
nijverheid; presentatie zilver
collectie, t/m 28 nov. Educatief
project "Boymans van bin
nen". Rembrandt "De een
dracht van het land", t/m 12
dec. Vaste opstelling: moderne
kunst 1850-1950. Richard Ser-
ra. Nieuwe presentatie oude
kunst. Italiaans schilderkunst
15e-18eeeuw. Kunstnijverheid;
moderne keramiek.
Museumschip "Buffel" tel.
137342; Vaste opstelling:
scheepssier, bewapening en
voortstuwing; navigatie; sloe
pen; uitrusting van het schip;
rad en schroef; stoom op sche
pen; scheepsbouw (tussendek),
't Bakskwartier: spel-, werk- en
leesruimte (tussendek). Leven
aan boord 1868-1896 op va
rend schip en 1896-1950 op lo
gementsschip (kuildek).
Historisch Museum "De Dub
belde Palmboom", tel.
761533; .Diaklankbeelden en
films over oud-Rotterdam. Mu-
seumspellen voor de jeugd.
Oude ambachten, havenberoe-
pen, speelgoed, oude verffa-
briek, geschiedenis van Delfs-
haven. Tingieterij in werking op
ca. 100 meter afstand in het
Zakkendragershuisje. Kollektie
vaandels, t/m 2 jan.
Museum voor land- en vol
kenkunde, tel. 111055: Foto
grafie in Latijns-Amerika
1860-1982 t/m 2 jan. '83. Lisa
Kokin - batikdoeken thema
Midden-Amerika, t/m 12 dec.
Islam,-een levenswijze. Ikat, in
katoen tot nader aankondi
ging. Islam, spelenderwijs, in
de doehoek, elke woensdag
en zondagmiddag.
Rijnmondhuis, tel. 111320:
pasteltekeningen van Helen
van Stralen, t/m 5 jan. '83
Salvador Allende Center, tel.
122515: expositie Pato Made
ra, t/m 18 jan.
AMRO-bank Coolsingel, tel.
283405: schilderijen en werken
op papier van Rob Figee, t/m 3
jan.
Spaarbank Botersloot, litho's,
eisen en schilderijen van
Christine Nilesen-Veerkamp,
t/m 16 dec.
Galerie Aelbrecht, tel. 771637:
etsen en schilderijen van Laeti-
tia de Haas. Hollandse land
schapsaquarellen van Gerrit
Neven tot eind dec.
Galerie Belroae, tel. 145102:
Bloemboeketten van Eveline
Wandemaker-van der Kaag.
Poppen van klei, van Ria Pang-
Feyen en Stefanie van der
Valk, t/m 18 dec.
Galerie Clara, St. Clara Zie
kenhuis: prenten, plastieken en
projekten van Truus Wilmink,
t/m 19 dec.
Cultuurschepen Keerweer,
tel. 148924: schilderijen, goua
ches. aquarellen en tekeningen
van Clazien immink, t/m 1 jan.
Galerie Maas, tel. 124048:
■schilderijen en offsetlitho's,
van Pavel Horak, t/m 17 dec.
Keramiek, beelden, schilde
rijen en grafiek, t/m 13 jan.
Lijnbaancentrum, tel. 142522:
De plastic tas. t/m 15 jan.
Galerie Betty Kousbroek, tel.
675536: keramiek van Inge
Kaptein. Brons van Dorris Pol-
latschek. Schilderijen van R.
Lopez-de Ahumada.
Galerie Fenna de Vries, tel.
361519: aquarellen, tekeningen
en grafiek van Co Westerik,
t/m 9 jan.
Art Gallery Hilton, tel. 144044:
tekeningen, schilderijen en li
tho's van Marlies Vonk, t/m 2
jan. Marius Richters, schilde
rijen, etsen en tekeningen.
Galerie 108, tel. 123995: schil
derijen, fotografie en repros
van Steef Zoetmulder, t/m 1
feb.
Centrum Beeldende Kunst,
tel. 360288: overzichtstentoon
stelling beeldende kunst "uit
de percentageregeling", t/m
31 dec.
Gemeentearchief, tel. 775166:
125 jaar stadsarchief, t/m 14
jan.
Galerie 't Venster, tel. 124118:
Anzinger en Schmalix, schilde
rijen, t/m 15 dec. David Mach
(Engeland), nieuwe figuratie in
de beeldhouwkunst, vanaf 17
dec.
Westersingel 8, "Verdeelde
beelden", vanaf 9 dec.
Archiefwinkel; Dirk Langendijk
en zijn zoon Jan Anthony, Rot
terdamse tekenaars rond 1800
(mei diakiankbeeid), t/m 10
dec. De jaren dertig (met vi-
deoprogr.) vanaf 15 dec.
Bouwcentrum, tel. 116181:
"Duiker, architect van een
nieuwe tijd, expositie van het
werk van Duiker, Bijvoet en
Wiebenga, t/m 1 jan.
't Boekatelier, tel. 122434: li-
thografisch werk van cursisten
van steendrukkerij Dévoilé, t/m
14 dec.
Gemeentebibliotheek, tel.
135040: Hans van der Werf en
Ria Lenferink: "Linnaeus ach
terna door Lapland", t/m 1
jan.
Gemeentebibliotheek Croos-
wijk: droogbloemenschilderijen
van Helen Ong. t/m 31 dec.
Metrostation Oostplein; Gale
rie Nieuw Rotterdams Peil:
schilderijen van Piet Roovers,
t/m 3 jan.
Diergaarde Blijdorp, tel.
654333: "Evolutie 100 jaar na
Darwin", t/m 1 maart
Galerie 2000. tel. 363018:
"Azië"-verkooptentoonstelling.
Kunst- en gebruiksvoorwerpen
uit India. Thailand, Afghanis
tan, Perzië. Collectie sieraden
uit Turkmenië, Nagalan en In
dia, t/m 31 dec.
Open Huis Pauluskerk, Mau-
ritsweg 20: grafische kunstwer
ken van hedendaagse Italiaan
se kunstenaars. Collectie post
zegels en munten geïnspireerd
op St. Franciscus, t/m 31 dec.
Galerie Perspektief, tel.
675722: werk van Paul den
Hollander, t/m 6 jan.
Trefcentrum, tel. 361081:
schilderijen, tekeningen, foto's
en objekten van Timo Luyten
t/m 22 dec.
Galerie GeeVI, tel. 01887 -
3069: Weggeefkunst, t/m 8
dec.
Bibliotheek Bergambacht: Ke
ramiek van Andrea van Hou
ten. Grafiek en schilderijen van
Pieter Man in 't Veld, t/m 18
dec.
Gemeentehuis Ridderkerk:
"Het leven en de Dood Tele
visiekijken, een studie van
Prof. Roelofsz, t/m 24 dec.
Galerie/Artoteek: Joost Mln-
nigh, olieverf en grafiek. 10 t/m
31 dec.