m&mm'p
wsm*
wmm*
'Schledamse branders
democraten eerste uur'
tmmmm
Brandewijn
fc.
Mass
%Él4% '-" "f
Vakmensen
wHYkHP'.
'ks
44^4-44^' v f 4
Martelgang
Werknemers van De Haas klaren hun laatste karwei.
Revolutie
Privileges
schiedam- vlaardingen
14
ZATERDAG 20 SEPTEMBER 1986
Het doek is deze week de
finitief gevallen voor de
107-jarige scheepswerf de
Haas in Maassluis. Bij de
ze werf werkten nog maar
enkele jaren geleden meer
dan 100 mensen. Maar in
de afgelopen jaren eisten
de problemen in de
scheepsbouw al hun tol.
Uiteindelijk bleven er
veertig werknemers over.
Die staan nu ook op
straat.
Nadat de rechtbank in
Rotterdam deze week het
faillissement van de werf
uitsprak, werden ze col
lectief ontslagen. Mr. A.
Calje.werd benoemd tot
curator. Hij moet nu het
faillissement verder af
wikkelen. Over de oorza
ken van de sluiting van de
werf lopen de meningen
van de betrokken paritjen
uiteen. Volgens de Onder
nemingsraad was er spra
ke van mismanagement.
De directie zou niet alles
op alles hebben gezet om
orders binnen te krijgen.
De Industriebond FNV on
derschrijft deze visie. „De
directie heeft niets verlo
ren. Het bedrijf De Haas
B.V. bestaat nog. De ma
chines en gereedschappen
zijn overgeheveld naar de
overige twee dochteron
dernemingen en de direc
tie is van een schuld van
om en nabij de 1,5 miljoen
gulden af. Directeur P. de
Haas lijdt geen schade
maar wel schande," aldus
Theo Berger van de FNV.
Directeur Piet de Haas
legt alle beschuldigingen
naast zich neer: „Ik ben er
met m'n hele donder tege
naan gegaan. Ik heb stad
en land afgereisd voor or
ders. Maar waar geen
werk meer is houdt het
op. Ik vind het vreselijk
dat het bedrijf dat door
mijn grootvader werd op
gericht, nu opgeheven is.
Ik heb vrijwel alle men
sen, die er werkten, zelf
aangenomen. Dat ze nu op
straat staan snijdt me
door de ziel."
Van onze verslaggeefster
r- - ANN EMIEKE
VAN DER HOUWEN
MAASSLUIS Waar eens
een en al bedrijvigheid heer
ste, heerst nu een grote stilte.
ScheepswerfDe Haas ligt er,
verlaten bij. De pijpers, de fit
ters, de lassers en de bankwer
kers zitten thuis. Het bedrijf,
waar de meeste werknemers
al tientallen jaren achtereen ln
weer en wind schepen bouw
den en repareerden, is opgehe
ven.
„Het was net een onweers
bui. Het werd steeds donker
der, het ging regenen en uitein
delijk sloeg de bliksem in." Zo
omschrijft Theo Berger, dis
trictsbestuurder van de Indus
triebond FNV de ondergang
van scheepswerf i De Haas in
Maassluis.
Behalve de FNV zagen ook
de ondernemingsraad en de di
rectie de bui al geruime tijd
hangen. Daarover bestaat geen
verschil van mening. Wel over
de oorzaken, die uiteindelijk
tot de sluiting leidden.
Scheepswerf De Haas be
hoorde tot een van de drie on
dernemingen van de Stichting
Bedrijven De Haas. In 1879
richtte Henk de Haas (de
grootvader van de huidige di
recteur) de scheepswerf en
machinefabriek „Zorg en
Vlijt" op. Bij dit bedrijf wer
den tot aan vorige week sche
pen gebouwd en gerepareerd.
Bij een andere poot van de
stichting, de scheepsdleselmo-
torenfabriek (de SDMM) wer
den en worden "nog steeds mo
toren en machines vervaar
digd. Zes jaar geleden kocht de
stichting Van Raalt's Machine
fabriek aan. Vanaf dat mo
ment beschikte de holding
over drie ondernemingen.
De werf had een aantal trou
we klanten zoals Smit Tak,
Rijkswaterstaaten een groot
aantal sleepvaartbedrljven.
Het bouwen en repareren van
sleep- en duwboten vormde de
hoofdmoot van de werkzaam
heden. Natuurlijk waren de or
derportefeuilles niet altijd
royaal gevuld. Tijdens het
ruim honderdjarige bestaan
van de scheepswerf beleefden
de elkaar opvolgende directeu
ren zo nu en dan moeilijke mo
menten. Maar steeds slaagden
ze erin de zaak draaiende te
houden, al moest er in de loop
der jaren wel worden inge
krompen. Twee jaar geleden
echter, zo blijkt nu achteraf,
kwam het begin van het einde
in zicht.
Drie leden van de onderne
mingsraad, Louis Krleger
(voorzitter), Rens Breddels en
Gerard Reijmer, blikken terug
op de laatste twee jaar van het
bestaan van de scheepswerf,
i Reijmer (29 jaar werkzaam
bij De Haas): „Het is zonde
van dit bedrijf en van de men
sen die er werkten. Het zijn al
lemaal vakmensen en dan nog
y/'/yy 'f'y/rf
'<a f
yy/y\
f m'"'M
't/fryj, Afy, -
ftS/
'y,'*
'f. r.
mm
Wmmm ',s; //-/:
èyVïAf;
yM/.i
Een beeld
van
Scheepswerf
De Haas, die
nu al bijna
verleden tijd
lijkt. (Fo
to's: Arie
Wapenaar)
Hoe de bloeiende scheepswerf
De Haas toch ten onder ging
wel allround. Hadden we een
klus die snel klaar moest, dan
sprongen we allemaal bij en
dan keken we er niet naar dat
je dan werk verrichtte, waar
voor je niet aangenomen was.
Je deed het gewoon. We heb
ben onderling altijd een goed
contact gehad. Als de werkdag
afgelopen was ging je niet me
teen naar huis. Vaak gebeurde
het dat we dan in de kantine
nog wat met elkaar praatten
en een kaartje legden". Het
drietal is unaniem van mening
dat de directie het bedrijf niet
echt heeft willen redden. Dat
directeur Piet de Haas en zijn
rechterhand, de organisatie
deskundige C. J. Tjebbes, niet
met alle middelen probeerden
de orderportefeuilles te vullen.
Louis Krieger: „Twee jaar
geleden zag het er somber uit.
Er kwam steeds minder werk.
Wij, de ondernemingsraad en
de FNV hebben toen de direc
tie gewaarschuwd. We hebben
toen gezegd dat het zo niet lan-
'ger kon; er moest iets gedaan
worden om de werf te behou
den. Er kwam een plan op ta
fel van de TH in Delft. De toen
malige directeur, Henk de
Haas, zag, net als wij en de
hond, wel brood in dat plan. In
het kort kwam het neer op het
aantrekken van een commer
cieel directeur. Er moest veel
en veel meer dan tot dein toe
het geval was geweest, gedaan
worden aan acquisitie en het
leek zinnig om een overdekte
scheepsreparatieruimte te
bouwen". Volgens de drie leden
van de ondernemingsraad
kwamen vader en zoon De
Haas (Piet de Haas was uit de
directie gestapt ten gunste van
zijn zoon Henk en bleef uitslui
tend voorzitter van de Raad
van Bestuur van de stichting,
red.) door dit plan echter
frontaal met elkaar in botsing.
Het veelbelovende reddings
plan, althans volgens de werk
nemers en de FNV, vond in de
ogen van Piet de Haas geen
genade. De Raad van Bestuur
besloot directeur Henk de
Haas te ontslaan, waarna Piet
de Haas zelf opnieuw het heft
in eigen hand nam.
Louis Krieger: „Het plan
werd van tafel geveegd maar
wij bleven hameren op de drin
gende behoefte aan meer werk.
Sinds de komst van de heer
Tjebbes, na het vertrek van
Henk de Haas, zijn wij eigen
lijk niet echt meer serieus ge
nomen. Tjebbes beloofde ons
een rapport samen te stellen
over hoe het bedrijf nu verder
moest. Dat rapport hebben we
nooit gekregen. De directie
deed opnieuw zaken op een
manier die uit de tijd was. Je
kunt tegenwoordig niet bij de
telefoon zitten wachten tot er
een opdracht binnenkomt. Je
moet er op af. En dat deed de
directie niet."
Gerard Reijmer: „We wer
den tijdens vergaderingen
steeds afgescheept. Over die
inspanningen van De Haas sr.
wil ik niet zeggen dat hij niks
deed. Het gebeurde gewoon
niet op de goede manier. Ik
denk dat De Haas te veel ver
trouwen in anderen heeft ge
had."
Theo Berger (FNV) heeft
eveneens weinig goeds te mel
den over de huidige directeur
en de wijze waarop de
scheepswerf werd geleid. „Na
de komst van de heer Tjebbes,
die overigens door de bank van
De Haas aan de werf is opge
drongen, is er nog meer mis
gegaan. Ze zijn op een verkeer
de markt, de offshore, gaan
Louis Krieger (voorzit-
tèr Ondernemings
raad): „Wij hebben
steeds gewaar
schuwd..."
Directeur Piet de
Haas: „Het bezoek aan
de rechtbank voor het
faillissement was een
ware martelgang."
zitten. Ze hebben zich niet in
gevochten op andere markten.
Kortom; er is in onvoldoende
mate geprobeerd werk binnen
te halen. Volgens mij hebben
directie en de Raad van Be
stuur zich op den duur alleen
nog maar voorbereid op de af
bouw van de werf. De directie
heeft, in tegenstelling tot het
personeel van de werf, niets
verloren. Het bedrijf is over
eind gebleven; er zijn nog twee
dochters. De Haas sr. heeft
zijn huis nog. Als ik nu hoor
dat hij zich de opheffing van
de werf zo aantrekt, denk lk
dat het krokodilletranen zijn.
Hij kan verder, de werknemers
moeten maar afwachten,"
Directeur Piet de Haas heeft
wel begrip voor de somberheid
onder zijn voormalige werkne
mers. Maar zijn visie op de
oorzaken van de ineenstorting
van de eens zo bloeiende
scheepswerf is anders: „Als
mensen denken en zeggen dat
ik 'gewoon' verder kan hebben
ze het mis. Natuurlijk, het bè-
drijf bestaat nog. Maar de
gang naar de rechtbank deze
week was een martelgang.
Want tot het laatste moment
hoop je dat er nog een oplos
sing komt. Het drama is eigen
lijk begonnen toen wij meege
sleept werden in het RSV-de-
bacle in 1984. Ons bedrijf is al
tijd gezond geweest maar toen
waren we in een klap buiten
onze schuld 1,8 miljoen gulden
kwijt door het faillissement
van RSV die aan ons uitbe
steed werk niet meer kon beta
len.
Zo'n klap kom je niet zonder
kleerscheuren te boven. De rek
was er bij ons uit. Het advies
bureau Van der Torn en Bu-
ning onderzocht hoe we er
voor stonden en hoe we verder
moesten. De ondernemings
raad en de FNV vonden dat
geen objectief rapport en daar
om werd de TH ingeschakeld.
Dat was met name op advies
van de FNV-bestuurder Henk
Walravens. Achteraf bleek dat
een broer van hem in de werk
groep van de TH zat. Nou, die
kwamen met een voor mij on
aanvaardbaar plan. Mijn
vrouw en ik moesten uit de
raad van bestuur van de hol
dingmaatschappij en verder
zou er een acquisiteur aange
trokken moeten worden. Ach-
mm.
'Sv/A/, Si
ZA* - a
ter mijn rug om waren de
FNV en de ondernemingsraad
inmiddels bij onze bank hun
nood gaan klagen. Die zegde
prompt het vertrouwen in ons
bedrijf op." Uiteindelijk lukte
het de bank ervan te overtui
gen, dat de scheepswerf nog
wel degelijk toekomst had.
Piet de Haas keerde, nadat
zijn zoon Henk was opgestapt,
terug in de directie. Wel ver
plichtte de bank hem een 'cri
sismanager* aan te stellen. „In
het begin zag ik tegen de
komst van de heer Tjebbes (de
crisismanager red.) op. In die
man heb ik me vergist. Hij is
in een woord een kei van een
vent. Hij heeft als een leeuw
gevochten om de werf te red
den. In 1985 speelden we dank
zij hem quitte terwijl we dat
jaar daarvoor nog flink verlies
leden. In het afgelopen voor
jaar ging het definitief mis.
Enkele rederijen besloten hun
schepen in plaats van een keer
per twee jaar een keer per drie
jaar een onderhoudsbeurt te
laten geven. Tel daarbij op dat
de Deltawerken, waarvoor wij
veel onderhouds- en reparatie-
werk hadden, afgerond wer
den, dan is het te begrijpen dat
dit twee gevoelige klappen wa
ren. Maar bovenal wil ik wel
heel duidelijk zeggen dat er in
onze sector aantoonbaar onvol
doende werk la. Dat geldt ook
voor andere scheepswerven.
Dat weet iedereen. Er bestaat
heden ten dage een moordende
concurrentie."
Ten slotte benadrukt De
Haas dat hij intensief gepro
beerd heeft nieuwe orders in
de wacht te slepen. „Ik heb er
stad en land voor afgereisd, ik
ben dit jaar zelfs niet met va
kantie geweest. Maar waar
niet Is houdt het op. Toen we
het einde zagen naderen heb
ben we onderzocht of er moge
lijkheden waren voor een af
vloeiingsregeling voor het per
soneel. Maar hiervoor was
geen geld meer. We hebben als
holdingmaatschappij in juni
de machines en gereedschap
pen van de werf voor 6,5 ton
aangekocht en op papier over
geheveld naar de andere doch
termaatschappijen. Dit uitslui
tend om te voorkomen dat ze
bij een openbare verkoping
door 'lijkenpikkers' voor een
appel en een ei gekocht zouden
worden."
Van onze verslaggeefster
MARJAN MEIJER
SCHIEDAM „De Patriot
ten zijn anderhalve eeuw lang
een ondergeschoven kindje ge
weest. Zij werden beschouwd
als collaborateurs, heethoofdi
ge warhoofden en onvader
landse mensen." De Schie
dammer Frans Ch. Meijer (32)
heeft een uitgebreide studie
gemaakt van de Schledamse
Patriottenbeweglng. Tussen
1780 en 1787 vochten de
Schiedamse brandersknechten
en branders voor vrijheid van
meningsuiting, vrijheid van
drukpers, gelijkstelling voor re
ligieuze minderheden en voor
al: de bemoeienis van het 'ge
wone' volk met het bestuur van
stad en land.
De revolutionaire Schiedam
mers stonden in hun strijd voor
een liberalere samenleving niet
alleen. Overal in de Republiek
der Zeven Verenigde Nederlan
den knokten mensen die zich
Patriotten of 'vaderlandslleven-
den' noemden tegen het abso
lute bewind van stadhouder
Prins Willem de Vijfde van
Oranje.
Volgend jaar wordt de twee
honderdste verjaardag van de
Nederlandse Patriotten Revo
lutie herdacht met activiteiten
sn herdenkingen. Prof. W. Th.
M. Vrijhoff van de Rotterdamse
Erasmus Universiteit bereidt
de festiviteiten momenteel
voor. De zeer uitgebreide doc
toraal scriptie van (jonkheer)
Frans Ch. Meijer wordt in het
jubileumjaar uitgegeven door
het Schiedamse Gemeente-ar
chief op initiatief van archivaris
drs. A. van der Feijst.
De gevestigde orde en de his
torici in Nederland weigerden
tot ongeveer 1954 de Patriot
tenbeweglng positief te bezien.
De ommekeer en eerherstel
van de revolutionairen kwam
na publicaties van de Neder
landse historicus professor
Pleter Geyl en zijn Amerikaan
se collega R. R. Palmer. Pal
mer bracht zelfs onomstotelijk
Republiek der Zeven Verenig
de Nederlanden. Schiedam
heeft daardoor bijgedragen tot
het uitbreken van de oorlog
met Engeland," beweert Frans
Meijer.
„De Schiedamse Patriotten
waren absol jut geen marionet
ten in hand ,n van Franse intri
ganten. De O.tammers
hadden een scherp oog voor
de internationale verhoudin-
gen. Zij kwamen consequent - >■-
op voor de belangen van hun
stad. Zij hadden de moed zich
tegen Prins Willem van Oranje
te verzetten. Deze mensen
hebben ervoor gezorgd dat,
nog voor de Franse revolutie
uitbrak, in Schiedam en Hof
land werd gesproken en ge
dacht over democratie," zegt
Meijer.
Woedende Schiedamse pa
triotten, waaronder Jan Schie-
veen, Adrianus Maas, Ary
Voogd, Johannes Briilenburg
en Corneiis en Jacobus Nolet
vonden dat de Prins een vijand
van zijn eigen volk was. fn een
zogenoemd Dankadres, een
open brief die zij op 30 novem
ber 1786 naar de Staten van
Holland stuurden, schreven zij
boos: „De prins gedraagt zich
als een vijand van het vrijheid
slievende Nederlandse volk. Hij
is een heerszuchtige onbera
den dwingeland, die zich laat
beïnvloeden door heilloze
raadgevingen en verfoeilijke"
vleiers. Met zijn goddeloze qn .j
kruiperige politiek heeft hij de
veiligheid en de welvaart van
het vaderland op het spel ge
zet."
Meijer vindt dat het negatieve
beeld van de Schiedamse Pa
triottenbeweglng de wereid uitf
moet. In zijn doctoraalscriptie'1
breekt Meijer een lans voor de,
Schiedamse liberalen van het
eerst uur. Hij gebruikte in zijn
scriptie de ideeën, geschriften
en onderzoeken van Geyl, Pal
mer en C, H. E. de Wit. Dr. de
Wit promoveerde tot doctor
met het proefschrift 'De strijd
tussen aristocratie en demo
cratie in Nederland 1780 -
1848'. De Wit heeft hiermee
baanbrekend werk verricht en
'VÜi
>7
rj-y-yh.
itvun
Frans Meijer, jonkheer, door afkomst aristocraat. Frans: „Mijn sym
pathie ligt duidelijk bij de democraten." (Foto: Arie Wapenaar)
aan het licht dat niet de Fran
sen de 'uitvinders' zijn van de
revolutie, maar de Amerikanen
en de Nederlanders. Palmer
wijst de Nederlandse Patriot
ten aan als de eersten die er in
Europa democratische Ideeën
op na hielden.
„Nou, dat was een steen In de
vijver, een knuppel in een
hoenderhok. Het hele histori
sche wereldje stond op zijn
kop. De these 'Atlantische
Conceptie' van Palmer, demo
cratisering aan beide zijden
van de oceaan, sloeg in als een
bom," legt Frans Meijer uit.
„Het idiote komt nog: ondanks
duidelijke argumenten, bewij
zen en data blijven er nog
steeds historici, vooraf vanuit
Frankrijk natuurlijk, die bewe
ren dat de Fransen de 'dra
gers' van de revolutie zijn,"
voegt Meijer eraan toe.
Maar in 1776 was In Amerika
al een revolutie uitgebroken.
De Nederlandse Patriotten els-
ten tussen 1780 en 1787 be
perking van de stadhouderlijke
macht, bestrijding van de cor
ruptie van de regenten, invloed
van de burgerij op het bestuur,
politieke gelijkstelling en her
stel van de welvaart in het
iand.
„De Franse Revolutie echter
brak pas in 1789 in alle hevig
heid los," aldus Meijer. In 1795
wisten ook de Nederlanders de
gehate stadhouder Willem de
Vijfde definitief te verdrijven,
Het land kreeg daarna een re
volutionair bewind.
De Schiedamse Patriotten wer
den vooral betiteld als collabo
rateurs omdat zij tijdens de
oorlog tussen Engeland ener
zijds en Frankrijk en de Ameri
kaanse koloniën anderzijds de
kant kozen van de laatste. Met
de brandersstad Schiedam
ging het uiterst goed. De han
del in brandewijn bracht de
stad weivaart en zorgde voor
werk voor iedereen. Maar de
alcoholische drank moest wel
verkocht worden. De branders
hoopten in Amerika een nieu
we afzetmarkt voor hun pro-
duktente vinden. Zij kozen
daarom de kant van Amerika.
Dit stond haaks op de politiek
van Prins Willem van Oranje,
die de Britse concurrent te
vriend wilde houden. De Schie
damse brandersmensen pleit
ten echter voor levering van
oorlogsmateriaal (masthout,
touw en dergelijke) aan Frank
rijk. „De Schledamse branders
kregen het voor elkaar dat de
Staten van Holland stemden
voor onbeperkt konvooi: bege
leiding van handelsschepen
door marlnevaartulgen. De
kleine stad Schiedam drukte
hiermee zijn stempel op de re
latie tussen Engeland en de
de Interesse voor de Patriot
tenbeweglng opnieuw gewekt.
Frans Meijer zat uren in archie
ven, bibliotheken en achter zijn
bureau thuis in de Schiedamse
Mariastraat om achter de ge
schiedenis van de Schiedamse
patriotten te komen. Frans:
„Professor Geyl nam het In zijn
onderzoek 'Patriotten en NSB-'
ers' op voor de eerste 'liberale'
Nederlandse beweging. Hij
stelde dat de historici zich te
veel hadden laten lelden door
Franse, Engelse en Duitse -
bronnen in hun ideeën over de-
rechtschapenheid van de Pa-
trlotten. De Amerikaan R. R..i„,„'.
Palmer betoogde in zijn artikel»^
'Veel in het kleine' dat aan bel"*
de zijden van de Atlantische iy
Oceaan rond 1780 grote groe^. M
pen mensen in verzet kwamen ,„a
tegen de privileges van de aria- ,•->
tocratle." i iwi»
Meijer: „In Europa en in Ameri--><
ka kwamen de mensen in op- -
stand tegen het absolutisme,^,,
omdat de sociaal-economische;.,,
structuur, de regeringsvormen;-
en de gedachtenwereld ana- -
loog waren. Met andere woor- i
den: de strijd tegen patriotten
en prinsgezinden was eigenlijk
een conflict tussen aristocraten
en democraten."
Frans Charles Meijer werd
geboren In Bandung in Indone-
sië. Op zijn derde verhuisde hij
noodgedwongen met vader,
moeder en broertje Peter naar J
Nederland. De, door Soekarno
uit (ndonesië verdreven familie
werd na aankomst in Neder
land ondergebracht in een re
patriëringskamp in Zandvoort.
in '59 nam de familie haar In-.,
trek In een nieuwbouwwoning.'.
in de Schledamse wijk Nieuw-'
land aan de Mgr. Nolenslaan.
Later verhuisde de familie naar..
Groenoord.
Via de Willem de Zwljgermu—
lo, de Havo In de Rotterdamse^-')
Hofstedestraat en een
M.O.-opleldlng geschiedenis - ,T
kwam hij op de Universiteit in
Leiden terecht. Hij was onder
tussen leraar geworden aan
zijn 'oude' Willem de Zwijger- -
school in de Schledamse Sint
Uduinastraat. Momenteel geeft
hij geschiedenisles aan de cur-
sisten van de Christelijke
Avondscholengemeenschap te
Rotterdam. Afgelopen juni be
sloot hij zijn doctoraal-studie
af met een honderden pagina's -*
dikke scriptie 'De Vroedschap
van Schiedam 1780 - 1795;
Een politieke en maatschappe-
lijke plaatsbepaling van de
Schledamse vroedschap tij
dens de Patriottenbeweglng'.
En al is Frans Meijer dan een -
Jonkheer en door afkomst dus,
een aristocraat, zijn sympathie
ligt duidelijk bij de democra- - -
ten.
