Bij een bezoek aan Ameland treft ons het
meest het grote aantal onderkaakstukken van
de Groenlandse walvis, die indertijd meege
bracht zijn door walvisvaarders. Nu was oor
spronkelijk hout op de eilanden schaars, zo
dat die onderkaak-delen goed gebruikt kon
den worden voor afrasteringspalen van bouw
en weiland. Een complete onderkaakhelft is
5 - 6 m lang, zodat men door afzagen ongeveer
drie flinke palen kon verkrijgen. Een voor
deel is ook nog, dat zij nagenoeg onverslijt
baar zijn. Voor schuurpalen voor het vee.
voor poorten, stutten van muren, uitgehold
voor dakgoten, zelfs voor grafpalen werden
de kaakstukken gebruikt. De bevolking noemt
deze delen bonkepalen, stekpalen, bonkebe-
nen enz. Het woord „bonke" betekent been.
Toen ik in 1916 voor het eerst op Ameland
kwant telde ik in Nes binnen vijf minuten
lopen, ruim honderd van die palenIn Hol-
lum stond er in 1917 een hele rij van. Helaas
neemt het aantal de laatste jaren af door
wegenaanleg, riolering, ruilverkaveling enz.
Sommige palen, vooral de graftekenen, dra
gen jaartallen, bijv. 1707, 1755, 1758, 1763,
1766. 1774, 1778 en 1827. In de kerk te Vlie
land vindt men enige dier grafpalen. Vooral
ook op Terschelling zijn nog palen bewaard
gebleven. In 1930 wist Dr. J. W. van Dieren
er daar nog 103 te staan! Ook op Texel en
Schiermonnikoog zijn er nog enige over.
Op het kerkhof te Hollum en te Nes. heide
op Ameland, staan op graven van comman
deurs stenen grafzerken met voorstellingen
van de walvisjacht en de jaartallen 1752
(Hollum) en 1795 (Nes).
NIEUWS
24
Vier onderkaken van de Groenlandse walvis als graf palen
Vlieland
gevoegde steentjes in de gevel. Bovendien
dragen die gevels bijna steeds ijzeren ankers,
die een jaartal voorstellen. In 1916 kon ik
op Ameland nog ruim honderd van deze lun
zen noteren. De meeste zijn uit de 18e eeuw.
Geleidelijk neemt het aantal af door bouw
valligheid en zucht tot modernisering. Op de
andere Waddeneilanden komen deze huizen
veel zeldzamer voor.
Veel zeldzamer dan bonkepalen zijn schou
derbladen, die ik alleen van Ameland ken
(6) en die gebruikt werden (worden) als
stoepstenen. Ook van andere plaatsen, Mid
delburg en vooral Rotterdam, zijn deze schou
derbladen bekend. Een voorbeeld te Rotter
dam draagt het jaartal 1688 en was eertijds
in gebruik als uithangbord voor een herberg.
Het exemplaar van Middelburg is gebruikt
als paneel en daarop stond een anatomische
les geschilderd. Helaas, in Mei 1940, is dit
zeer fraaie stuk verbrand. Behalve schouder
bladen werden ook onderkaakstukken wel
aan kettingen aan de gevels van gebouwen
opgehangen. Men vindt er nog een aan de
Kampveerse toren te Vere, die er in 1744 ook
al hing. In het Raadhuis te Haarlem en ook
in Enkhuizen, te Nijmegen (Vishal), te Oost
zaandam aan de kerk en in Amsterdam
(Oude Raadhuis), hangen of hingen er. Ze
ker zijn er nog meer voorbeelden van geweest.
Tn de Oude Plantage te Rotterdam was tot
1790 een traankokerij gevestigd en op dat
terrein zijn tientallen walviswervels gevonden
en delen van borstvinnen. Voorbeelden hier
van zijn in het museum van het Erasmiaans
Gymnasium te Rotterdam te zien. Tn het
museum te Dordrecht bevindt zich een wer
vel, die als hakblok dienst deed. Kleine
staartwervels werden gebruikt als visnetbe-
zwaarders. Ook delen van ribben zijn gevon
den, bijv. in het Haringvliet in 1922, nu in
het Gymnasium te Rotterdam. In hetzelfde
gebouw staat een achterhoofddeel van een
schedel van een walvis, in 1916 gevonden hij
het leggen van de fundamenten voor het Post
kantoor aan de Coolsingel.
Na deze opsomming - en er is nog heel wal
meer - zal men mij moeten toegeven, dat een
walvisvaartmuseum in ons land alle reden
van hestaan heeft.
De moderne walvisvaarl van plm. 1900-heden.
Toen in 1865 onze oude walvisvaart ophield
te bestaan, volgde snel daarop, in 1870, de
moderne. Ik gebruik dit woord, omdat men
toen met een stoomschip, ,.de Noordkaper
vanuit Rotterdam begon te vangen en omdat
daar aan boord voor het eerst in ons land ge
bruik gemaakt werd van een vuurpijlbom-
Vuurpijlbomharpoen van C. J. Bottemanne1870.
Gebruikt op zijn stoomwalvisvaardersschip
Noordkaper187071 en 72
