NIEUWS
V
V
u it'-
Irn p-
pen
i
MAAK ZELF EEN KOMPAS
EN EEN ELEKTROMAGNEET
Heb je wel eens met een magneet gespeeld,
b.v. zo'n rood geverfde in de vorm van een
hoefijzer? Leuke dingen zijn dat, hè? Als
je zo'n magneet boven een paar naalden of
paperclips houdt, dan springen ze er - flóép -
tegenaan, aangetrokken door die geheimzin
nige kracht, die magnetisme heet.
Probeer eens zo'n magneet op de kop te tik
ken, want je kunt er een hoop interessante
proefjes mee doen. Vandaag gaan we met
behulp van zo'n magneet een kompas, ja,
een echt kompas maken!
Daarvoor heb je nodig een flinke naald, b.v.
een stopnaald en een kurk. Die naald moeten
we magnetisch maken. Hoe? Door één uit
einde van de magneet vele malen achtereen
in dezelfde richting over de naald te strijken.
Na elke streek naar rechts breng je de mag
neet met een wijde boog weer naar links. Je
mag de magneet dus niet heen en weer over
de naald strijken, want dan wordt de naald
niet magnetisch. Dus in één richting over de
naald strijken!
Van een grote kurk snijd je een schijf ter dikte
van een centimeter af. Laat die schijf kurk in
een bakje met water drijven en leg er de ge
magnetiseerde naald op. Dan zul je zien, dat
de naald met de kurk draait tot de naald in
een bepaalde richting wijst. Eén uiteinde van
de naald wijst naar het noorden, het andere
naar het zuiden. En hoe je de kurk ook draait,
na hem losgelaten te hebben, zal hij altijd
weer dezelfde stand innemen en zullen de
uiteinden van de naald noord-zuid wijzen.
Om te voorkomen, dat de naald van de kurk
afrolt, kun je hem door de kurk heen prik
ken. En wat je ook kunt doen: op de kurk
een ronde schijf van papier plakken, waarop
je een kruis hebt getekend met de letters N-
Z-O-W voor noord, zuid, oost en west. En
daarmee heb je dan een echt kompas gekre
gen, waarmee je, net als met het kompas, dat
de zeevaarders en de vliegers gebruiken,
overal - waar je ook bent - het noorden en de
andere windstreken kunt vinden!
Heb je geen magneet kunnen bemachtigen?
17
Geen nood, dan maken we er zelf een, dan
maken we een elektrische magneet oftewel
een elektromagneet!
Daarvoor heb je nodig een plat zaklantaarn
batterijtje van 4Yi volt, een ijzeren staafje,
b.v. een dikke spijker of een ijzeren bout en
tien of twintig meter „schelledraad", dat is
dun koperdraad met een omhulsel van ka
toen of plastic, dat heel goedkoop is en dat je
in elektriciteits- en radiowinkels kunt kopen.
Dat draad wikkel je netjes om het ijzeren
staafje. Zorg dat de windingen strak zijn en
keurig naast elkaar komen te liggen. Heb je
één laag gewikkeld, dan wikkel je een vol
gende laag en zo ga je voort tot je draad bijna
op is. Zorg, dat je aan beide uiteinden van de
draad ongeveer een halve meter overhoudt.
Met een mesje krab je aan de uiteinden over
een lengte van enkele centimeters het katoe
nen of plastic omhulsel (isolatie heet dat)
weg, zodat de blanke koperdraad zichtbaar
wordt. Het blanke uiteinde wikkel je om
het korte koperen stripje van de zaklantaarn
batterij, het andere uiteinde bevestig je aan
het lange stripje. Je magneet is dan klaar
en werkt al, want als je hem boven wat kleine
spijkertjes houdt, zul je zien hoe je magneet
een hele kluit ervan omhoogtrekt. Ben je in
het bezit van een hijskraan of kun je die ma
ken van b.v. Meccano-materiaal, dan moet je
in plaats van de haak of grijper eens je elek
tromagneet nemen.
De magneet verbruikt veel stroom en je moet
hem dus niet lang achtereen aan laten staan,
want dan raakt je batterij snel uitgeput. Het
handigste is in één van de draden een klein
schakelaartje op te nemen, waarmee je de
stroom en daarmee de magneet naar believen
kunt in- en uitschakelen.
Deze proef met de elektromagneet is volko
men ongevaarlijk, omdat de spanning van een
zakbatterijtje maar heel laag is. Denk er om,
dat je de magneet niet op het stopcontact
aansluit, want dat is levensgevaarlijk!
Een volgende keer zullen we nog wat andere
proefjes met magnetisme doen en zullen we
een wisselstroom-zoemer, dat is zoiets als een
elektrische bel maken! heonard de Vries
