Een nieuwe metermaat vastgesteld. Platina
NIEUWS
24
Onlangs heeft er in Parijs een gebeurtenis met een
historisch karakter plaats gehad, die in de woelige we
reld van onze dagen al heel weinig de aandacht heeft
getrokken. De elfde Algemene Conferentie over Maten
en Gewichten, waaraan door afgevaardigden van twee-
en dertig landen werd deelgenomen, heeft besloten
de standaardmeter van platina-iridium te vervan
gen door een nieuwe standaardmeter, gebaseerd op
de golflengte van een bepaalde lichtsoort.
Dit betekent, dat de meter van nu af aan niet meer
gedefinieerd zal moeten worden als de afstand tussen
twee strepen op een staaf van een bepaalde platina-
iridium-legering, maar als 1 650 763,73 maal de golf
lengte, in vacuum, van het licht van de oranjerode spec
traallijn, uitgezonden door het gas krypton 86, een
isotoop van het in de lucht voorkomende edelgas kryp
ton.
Dit klinkt niet eenvoudig, maar het betekent niet, dat
de meter zoals wij die in het dagelijks leven gebruiken
langer of korter zou zijn geworden; het betekent alleen,
dat men getracht heeft de preciese lengte van onze
standaardlengtemaat zo nauwkeurig mogelijk te om
schrijven. Zulks ten behoeve van wetenschap en in
dustrie.
o
De beroemde Leidse natuurkundige Kamerlingh Onnes
heeft in de rede, waarmee hij in het jaar 1882 het hoog
leraarschap aanvaardde, gezegd dat hij boven elk fy
sisch laboratorium de zinspreuk zou willen aanbrengen:
„Door meten tot weten". En inderdaad is de mensheid
al metend tot kennis en wetenschap gekomen.
Meten is iets, dat de mens al van oudsher heeft gedaan.
Alvorens men echter met meten kan beginnen, dient
men zich een maatstaf te verschaffen, ondermeer dus
een lengtemaat, een eenheid waarin men de gemeten
waarde kan uitdrukken.
De oudste lengtematen heeft de mens dicht bij de hand
gehad. En dit niet alleen in figuurlijke, maar voor een
deel althans in de meest letterlijke zin. De oudste leng
tematen toch ontleende hij aan zijn eigen lichaamsdelen:
de elleboog, de handpalm, de uitgespreide vingers, de
duim en de voet. En zij moesten zelfs hun naam met die
ledematen delen; men sprak van een el, een palm, een
span, een duim en een voet.
Het is duidelijk dat dit slechts ruwe en onnauwkeurige
maten waren: er bestaan nu eenmaal bij de mensen ver
schillen in lengte van arm, hand en voet. Geen wonder
dan ook dat deze eenheden als regel van streek tot
streek verschilden. De oude stelsels van maten en ge
wichten -maar deze laatste blijven hier buiten be
schouwing waren niet alleen onnauwkeurig, het was
ook niet zo eenvoudig ze tot elkaar te herleiden. Uiter
aard werkte dit bij het toenemend verkeer het bedrog
in de handel in de hand.
Wanneer wij niet wisten hoe taai het leven van sleur en
traditie soms kan zijn, zouden wij er ons over hebben
te verbazen, dat een dergelijk onpraktisch systeem zich
tot aan het eind van de achttiende eeuw heeft weten
te handhaven.
Wel hadden geleerden, zoals bij voorbeeld Christiaan
Huygens in de zeventiende eeuw, zich er al aan gesto
ten, maar er moest een revolutie de Franse revo
lutie aan te pas komen vooraleer er orde ge
bracht zou worden in de chaos.
Deze revolutie, die zo vele gevestigde tradities om
verwierp, haalde ook de spons door de oude stel
sels van maten en gewichten en voerde o.m. een
nieuwe lengtemaat, de meter, in.
Meridiaanboog
Met de bedoeling te voorkomen, dat de gekozen nieuwe
lengtemaat ooit eens ten gevolge van de een of an
dere catastrofe verloren zou gaan en niet meer terug
te vinden zou zijn, besloot de Franse Nationale Verga
dering, die zich m:t het probleem had ingelaten, een
greep te doen naar een waarlijk universele lengte-een
heid, een lengtemaat aan de natuur ontleend en zij
decreteerde in 1791 dat het tienmiljoenste deel van
een kwart van de meridiaancirkel over Parijs de
nieuwe lengte-eenheid zou zijn, die de naam „me
ter" zou krijgen.
Teneinde deze lengtemaat nauwkeurig te bepalen werd
zoals men ons op school heeft verteld een meri
diaanboog tussen Duinkerken en Barcelona opgemeten,
een karwei dat, na veel tegenspoed, e:rst in oktober
1798 tot een einde was gebracht.
Het resultaat maakte het onderwerp uit van een inter
nationale bespreking, waarbij ons land vertegenwoor-
