Gietwerk als constructie-element
voordracht gehouden door Prof. Dr. A.J. Zuithojf
9
(^NIEUWS
kennen. De bedrijven moeten die tijd aantrekkelijk
maken, o.m. door de zin ervan duidelijk te maken.
De aandacht van het technisch onderwijs, mijne
heren collega's, is de laatste jaren misschien wel
eens wat veel gericht geweest op de verspanende
bewerkingsmethoden, gepaard gaande met een on
derwaardering van de plastische en vloeibare vorm
gevingstechnieken.
De ontwikkelingen, die we in deze beide sectoren
de laatste jaren hebben zien komen, rechtvaardigen
echter de verwachting dat hun aandeel in de totale
produktie zal stijgen, dat er steeds meer goedge
schoolde krachten voor nodig zullen zijn door de
verschuiving van handenarbeid naar denkarbeid,
zodat er een flink aantal van onze afgestudeerden
interessant werk in zal kunnen vinden. Daarnaast
meen ik, dat het voor alle technici met werktuig
bouwkundige of aanverwante opleiding nodig is,
dat ze voldoende van dit vak afweten om er goed
in te construeren en om de economische voordelen
te kunnen afwegen tegen die van andere vervaar-
digingstechnieken.
Het gieten is als vormgevingstechniek onmisbaar
voor de moderne industrie. Zowel bij de fabricage
van enkele stuks, - in de machinebouw -, als bij
serie- en massafabricage - apparatenindustrie, auto
mobielproductie -, is het gieten van constructie
onderdelen de aangewezen methode om gecompli
ceerde vormen te realiseren, maar bovendien om dit
op economisch verantwoorde wijze te doen.
Naast andere vormgevingsmethoden: verspanen,
smeden, stampen, dieptrekken, lassen, sinteren, die
alle een metallisch halfproduct in de vorm van
blok, staf, plaat of poeder vereisen, neemt het gie
ten een aparte plaats in doordat het vloeibare
metaal direct in de eindvorm wordt gebracht. Met
recht kan men spreken van vloeibare vormgeving.
Met sommige moderne gietmethoden is deze eind
vorm zodanig te maken, dat een minimum, of in
het geheel geen nabewerking nodig is. Zonder ge
goten producten zouden vele massa-producten:
auto's, stofzuigers, naaimachines e.d. onbetaalbaar
zijn. Toch realiseert het grote publiek zich door
gaans niet dat er zoveel gietstukken nodig zijn voor
voertuigen, machines, huishoudelijke apparaten,
schepen. Er is veel meer gietwerk om ons heen dan
men denkt; van de gietstalen achtersteven aan een
schip tot de vleessnijmachine in de winkel en de
typewriter op het bureau van de secretaresse. Ook
realiseert men zich doorgaans onvoldoende dat een
goede industriële vormgeving in vele gevallen
slechts mogelijk is dank zij het gietstuk. Èen mo
derne naaimachine zou zowel uit constructief als
uit esthetisch oogpunt niet zijn te produceren zon
der gietwerk als contructie-element. Vooral de
combinatie van verantwoorde constructie, goede
vormgeving (die een product beter verkoopbaar
maken) en de mogelijkheid van serie- of massa
productie tegen relatief lage kosten is in vele ge
vallen slechts bereikbaar door de onderdelen te
gieten. Voorwaarde is echter de nauwe samenwer
king tussen ontwerper, constructeur en gieter. De
ontwerper kan pas iets maken als hij weet van de
mogelijkheden van het gieten, de constructeur moet
weten welke wijzigingen het product sterker, lich
ter en beter gietbaar maken. Zoals overal is indi
vidueel werk teamwork geworden, de werkplaats
overgegaan in een goed doorgedachte industrie.
Deze tendens is ook typerend voor de ontwikkeling
van de gieterij.
Vanouds is de gieterijpraktijk een ambachtskunst,
haast even oud als de menselijke cultuur. De am
bachtelijke sfeer heeft vele jaren (vele eeuwen)
een stempel gedrukt op het gieterijvak. Dit wij
zigt snel in de laatste jaren, maar ten dele hangt
het onderschatten van de plaats die de gieterij in
het geheel van de metaalnijverheid inneemt hier
mede samen. We zouden het nog met een wat an
der beeld kunnen illustreren. Het eertijds zelfstan-
dig gegoten product is voornamelijk constructie
element geworden, terwijl het gietstuk als zelf
standig eindproduct verre in de minderheid is ge
treden. Kunstgietwerk is slechts een gering deel
van de huidige gieterijproductie en snuisterijen in
de vorm van vaak lelijke koperen asbakken e.d. tel
len nauwelijks. Vroeger is dit volkomen anders
geweest. Ver voor het begin van de Christelijke
jaartelling zijn gebruiks- en siervoorwerpen gego
ten waarbij de kunstzinnige vormgeving doorgaans
primair was. We moeten ons dit beslist niet pri
mitief denken, integendeel, de vele fraaie produc
ten die we nog bezitten getuigen van kunstzin en
van een hoog ontwikkeld vakmanschap.
Vooral brons en gietijzer zijn gebruikt. Het eerste
om zijn betrekkelijk lage smeltpunt en fraaie, be
stendige uiterlijk; het laatste om zijn goede giet-
baarheid en lage prijs. Van de 14e tot de 19e
eeuw is gietijzer het universele materiaal voor
allerlei constructies van de meest uiteenlopende
aard: kanonlopen, waterleidingbuizen (Versailles),
