(JJ|)NIEUWS
10
potten, pannen en ketels en met de intrede van de
techniek machine-onderdelen. Einde van de vorige
eeuw wordt een hoogtepunt bereikt voor de toe
passing van gietijzer in de architectuur (Crystal
Palace Londen, Jacobstoren, gevel aan de Dennen
weg te Den Haag, meubelen, lantaarnpalen, brug
gen, stationsoverkappingen). Reden is goede giet-
baarheid, lage prijs, grote weerstand tegen druk-
belastingen.
Dat de goede gietbaarheid voor haardplaten en
kachels met fraaie, soms haast overdadige versie
ring, ten volle wordt benut, is duidelijk. Maar ook
meer zakelijke constructie-onderdelen van machines
e.d. vertonen in die tijd allerlei fraaie versieringen
aan handgrepen en drijfstangen.
Met de uitvinding van de convertor en de Martin
oven, komen grote hoeveelheden gewalst staal op
de markt en wordt het gietijzer verdrongen uit die
toepassingen van vooral bouwkundige constructie-on
derdelen waar taaiheid in combinatie met sterkte
vereist is (bruggen). Maar desondanks wist het
gietijzer zich te handhaven en vond enerzijds meer
specifieke toepassing bijv. voor fundaties, machine-
frames waar zijn goede dempingseigenschappen ten
volle werden benut, voor cylindervoeringen waarbij
de goede loopeigenschappen naar voren traden,
anderzijds maakte de enorme ontwikkeling van de
sterkte het mogelijk dat geheel nieuwe toepassings
gebieden werden ontsloten, ook voor hoogbelaste
machine-onderdelen. De gegoten gietijzeren krukas
voor de meeste van onze auto's is slechts één type
rend voorbeeld. Dat er in deze auto's mensen rond
rijden, die nog steeds menen dat gietijzer breekt
als het op de grond valt, is niettemin een feit.
Hierbij treedt de nog veel bestaande misvatting
naar voren dat gietijzer bros is dat eigen
lijk alle gegoten producten bros zijn. Aan staal
koppelt men het begrip taai, terwijl alles wat ge
walst of gesmeed is naar de mening van velen ook
beslist taai moet zijn. Gebruikt men echter een vijl
als hamer dan breekt hij zeker bros, hoewel hij
van gewalst of gesmeed staal is gemaakt en een
tafelmes, dat men als schroevendraaier mishandelt,
zal eveneens bezwijken, ondanks het feit dat het
van uitstekende staalkwaliteit is gemaakt.
Over de ontwikkeling van het gietijzer en over de
verbetering van eigenschappen door legeren, door
beheersing van grafietvorm en grondstructuur zal
in de volgende inleiding nader worden gesproken.
Momenteel is gietijzer de legering die na staal de
grootste wereldproductie heeft, een productie, die
ongeveer het 10-voudige is van alle andere giet-
legeringen.
Het gietstaal is van jongere datum; in 1875 wordt
het voor het eerst gefabriceerd en sedertdien treedt
het op de voorgrond, zowel gelegeerd als ongele-
geerd voor onderdelen die zware dynamische of
hoge schokbelasting moeten doorstaan of waaraan
moet worden gelast.
Aan het zelfstandige gietstuk uit het verleden wer
den geen grote eisen van sterkte gesteld. Voor een
haardplaat met fraaie figuren is de gietbaarheid
primair. Aan het gietstuk als constructie-element
worden echter in toenemende mate eisen gesteld
van sterkte, soms van sterkte per gewichtseenheid,
daarnaast tevens eisen van maatnauwkeurigheid en
oppervHktekwaliteit.
Het is duidelijk dat behalve een ontwikkeling van
de sterkte van bestaande legeringen op ijzer- en
koperbasis en een ontwikkeling van een oneindig
aantal nieuwe legeringen op Al, Mg en Zn basis,
ook gestreefd is naar nieuwe vorm- en gietmetho-
den die meer mogelijkheden gaven dan het gewone
gieten in zandvormen. Deze ontwikkeling is gedu
rende de laatste 25 jaren met ongekende snelheid
voortgeschreden. Het zou ondoenlijk zijn de vele
methoden op te sommen. We zullen ons tot slechts
enkele beperken.
De verloren modelmethode, al vele eeuwen bekend
en gebruikt voor het gieten van kunst- en sier-
gietwerk, maar in de laatste jaren ontwikkeld in de
tandtechniek en in de gieterij. De nauwkeurigheid
van maat en oppervlak die hiermee kan worden
bereikt is afhankelijk van de grootte, maar in elk
geval zodanig dat ook legeringen die te hard zijn
om ze te draaien of te fraizen in zeer ingewikkelde
vorm kunnen worden gegoten en nadien geen of
