De regelzetmachine
Op het voorblad van ons nummer van Februari hebben
wij al vluchtig het een, en ander gezegd over wat er moet
gebeuren vóórdat een artikeltje naar de drukker gestuurd
kan worden.
Als de tekst bij de drukker aankomt moeten er weer een
groot aantal bewerkingen verricht worden. Eerst gaat
eent ontwerper de tekst opmeten, dan moet hij de indeling
van de bladzijden maken en de grootte van de plaatjes
vaststellen, om alles er zo smakelijk mogelijk te laten
uitzien. De tekst wordt daarna aan de afdeling zetterij
gegeven. Het zetten kan met de hand of met de machine
gebeuren. Het grootste gedeelte van Het Zeskant wordt
machinaal gezet op de regelzetmachine of Linotype.
Op de foto's ziet U deze machine. A is het matrijzen-
magazijn waarin, in een aantal 'kanalen, zich de gesor
teerde matrijzen bevinden. In elke matrijs is een letter-
beeld gegraveerd. Door op een toets te drukken vallen
de matrijzen uit het magazijn in een houder (B). Wan
neer een regel vol is wordt deze automatisch getranspor
teerd naar een gietpot met gesmolten lettermetaal,
waar van de letters (die op deze machine koperen giet-
Nadat ik met grote belangstelling het eerste artikel in
Het Zeskant had gelezen over „Drie maanden tinbagge-
ren, slibzuigen en met stokjes eten", door de heren C. H.
Holgen en F. C. Rauwenhoff en daar de namen in aan
trof als Kuala Lumpur en Ipoh, kwamen er voor mij
weer herinneringen van ongeveer 20 jaar geleden naar
voren. In mijn verbeelding zag ik weer het slepen en
sjouwen door de koelies en het werken der Chinezen, om
de tinmolens welke er nu nog werken, op te bouwen in
de rimboe, of op moeilijk te bereiken plaatsen.
Als men tegenwoordig hoort spreken over tinmolens denkt
men ten eerste aan de zes samenwerkende werven I.H.C.
Holland, waar de laatste zes tinmolens kant en klaar
werden opgebouwd en daarna het Noordzeekanaal of
Nieuwe Waterweg werden afgesleept om vervolgens de
reis naar de plaats van bestemming in de tropen te aan
vaarden. Dit kant en klaar wegslepen komt echter niet
zo heel veel voor. Van de ongeveer 120 tinbaggermolens,
vlak voor de oorlog in Malakka aanwezig, zijn de meeste
ter plaatse opgebouwd. Ruim 40 stuks werden hiervan
door de Werf Conrad geleverd; het grootste aantal in de
periode 19221928. De molens werden wel op de werf
opgebouwd en enkele onderdelen, zoals spanten en knie-
platen, geklonken, maar daarna gemerkt en geheel ge
demonteerd, om in colli en kisten te worden gepakt.
Daarna moesten de delen met vrachtboten van de Mij.
Nederland of Rotterdamse Lloyd naar de dichtstbij ge
legen haven worden gebracht, om vervolgens met kust
boten naar de plaats te worden gebracht waar de molen
ZOU: worden opgebouwd en tin zou moeten baggeren.
Niet zo eenvoudig in die tijd!
Ruim 20 jaar geleden waren er nog geen jeeps, bull
dozers, zware vrachtauto's, enz. Het vervoer naar de rim
boe gaf dus diverse problemen. Ik wil nu proberen daar
nog het een en ander van te vertellen, opdat U zich enigs
zins een. voorstelling kunt maken van het lang niet altijd
gemakkelijke werk.
Zoals ik reeds zei, kwam alles in de tropen met vracht
boten in de havens aan. Ik noem hier Penang, omdat in
de periode waarover ik schrijf, de meeste molens naar
de Federated Malay States gingen of zelfs naar Siam.
Penang is een eiland aan de Westkust van Malakka, on
geveer 22 uur sporen boven Singapore.
Het materiaal werd vanuit de grote vrachtboten aan de
kade opgehoopt en opgestapeld. Vandaar moest het weer
worden ingeladen in pakketboten, dat zijn kleine vracht
boten die minder diep liggen en daardoor makkelijker in
kleine havens of riviermondingen kunnen komen. Zij
kunnen maar weinig tegelijk meenemen want zij nemen
voor verschillende plaatsen ook nog stukgoederen mee.
Zij varen dan ook in hoofdzaak langs de kust. Maar de
kust is nogal rotsachtig en de riviermondingen vaak zeer
ondiep, zodat het ook nog dikwijls voorkomt dat de pak
ketboot aan de rede moet blijven liggen om het materiaal
nu weer over te laden in vletten die door een kleine
motorboot naar de haven worden gesleept; zelfs met
matrijsjes zijn) een regel gegoten wordt. De gegoten
regel valt uit de machine en de koperen matrijzen wor
den naar de bovenkant van het magazijn getransporteerd
en. elk matrijsje komt weer in zijn eigen kanaal te
recht! Al deze bewerkingen geschieden automatisch;
het is de moeite waard een dergelijke machine aan het
werk te zien, men komt dan sterk onder de indruk van
de vernuftige bouw van deze machine en van het mooie
werk dat de typografen ermee maken; het drukkersvak
is een moeilijk maar een mooi vak.
Foto s welwillend afgestaan door Hagra Amsterdam
